Verpleeghuisbesmetting Maassluis – ‘Je kunt de tijd niet terugdraaien om het uit te pluizen’

Veel Nederlandse verpleeghuizen kregen te maken met een corona-uitbraak. Maar geen enkele leidde tot zo veel discussie als die in de Tweemaster in Maassluis. In een woonzorggroep daar raakten eind juni 17 van de 21 bewoners besmet. Zeven van hen overleden. Ook 18 van de 34 medewerkers testten positief.

Dat was niet opmerkelijk. Wél dat er genetisch materiaal van het virus werd gevonden in het ventilatiesysteem. ‘Maassluis’ groeide uit tot een hevige slag in de wetenschappelijke ‘luchtoorlog’: is het coronavirus ook via overdracht door de lucht over grotere afstand besmettelijk? En welke rol speelt ventilatie daarbij?

Peter de Man, bij het onderzoek betrokken als arts-microbioloog van het Franciscus Gasthuis & Vlietland, was ervan overtuigd dat de recirculerende installatie, die lucht binnen één ruimte rondpompte zonder die te verversen, een belangrijke rol speelde. De GGD Rotterdam-Rijnmond vond die conclusie voorbarig, omdat vervolgonderzoek nog liep.

Drie weken geleden publiceerde de GGD toch al haar conclusies: het virus had zich waarschijnlijk ‘gewoon’ via direct contact verspreid, waarschijnlijk niet via het ventilatiesysteem. Het onderzoeksrapport was er echter nog niet. Nu wel. Voor het eerst licht Aimee Tjon-A-Tsien het toe. Zij is arts maatschappij en gezondheid bij de GGD Rotterdam-Rijnmond en vanaf het begin van de uitbraak in de Tweemaster coördinator van het onderzoek.

Drie weken geleden, vlak voor een tv-optreden van Peter de Man, publiceerden jullie alvast de conclusies van het onderzoek, zonder rapport. Waarom?

‘We hadden afgesproken samen op te trekken. Maar het Franciscus was ervan doordrongen dat hun bevindingen zo belangrijk waren dat zij niet wilden wachten. Het was absoluut een interessante eerste bevinding. Maar er werd wel heel veel nadruk op gelegd. Als GGD denken wij dan: hoho, laten we alle opties eerst goed bekijken. Als je roept dat het ‘zeer aannemelijk’ is dat het ventilatiesysteem een rol speelt, moet je goed beslagen ten ijs komen. Het was pas een deel van een nog onafgerond onderzoek. Het werd een heel eenzijdig verhaal. Het was jammer dat we prematuur gedwongen werden uitspraken te doen om nuance aan te brengen. We konden ook niet helemaal niets laten horen.’

De conclusies van drie weken geleden zijn stelliger dan het rapport. Het ventilatiesysteem ‘lijkt niet de meest voor de hand liggende verspreidingsroute’, schreven jullie toen. Nu is de conclusie: ‘Of en in hoeverre het ventilatiesysteem een rol heeft gespeeld naast de directe en indirecte overdracht (via besmette oppervlakten) is niet meer te achterhalen.’

‘Is dat echt zo verschillend?’

Dat iets niet voor de hand ligt of dat je iets niet weet, dat is toch iets anders?

‘Er valt nog steeds niet hard te maken dat het ventilatiesysteem een rol speelde. We kunnen het noch bewijzen noch uitsluiten. Er zijn meerdere transmissieroutes. Je kunt de tijd niet terugdraaien om het nog eens netjes uit te pluizen.’

‘Wat we snel wisten, is dat de ‘indexpersoon’ veel rondliep en geen afstand hield. Wat we ook al wisten, is dat het personeel wel mondkapjes droeg, maar niet altijd in de pauze, en dat ze dan ook niet altijd voldoende afstand hielden. Dat waren voor ons al voldoende verklarende elementen in deze uitbraak. Zo hebben we het vaker gezien op verpleegafdelingen waar het virus zich heel snel verspreidt: via direct contact, waarbij 1,5 meter afstand handhaven onmogelijk is. Bovendien, op een andere etage bleek er toch een afdeling met hetzelfde ventilatiesysteem te zijn én een besmette bewoner. Daar heeft het virus zich niet verder verspreid.’

Stonden jullie wel open om te kijken naar de rol van het ventilatiesysteem?

‘Zeker. Maar als je daar een nauwkeurig beeld over wilt krijgen, gaat nauwkeurigheid boven snelheid. Wij willen juist kwetsbare bewoners van verpleeghuizen beschermen. Daarom gaat het ons na aan het hart de goede conclusies trekken, waarbij we alles meewegen. Als ventilatie daarbij een rol speelt, willen we het naadje van de kous weten. Natuurlijk is het belangrijk daar goed naar te kijken. Dat was absoluut geen taboe. We hebben ook nooit gezegd dat het onderzoek niet had mogen plaatsvinden omdat er geen opdracht voor gegeven was. Wel is gevraagd: in wiens opdracht is er onderzocht?’

Sommige voorlopige conclusies komen niet terug in het rapport. Bijvoorbeeld dat in het ventilatiesysteem enkel genetisch materiaal van de virusstam van het kleinste cluster (vier besmettingen) zat, wat een grote rol van dat systeem onwaarschijnlijk maakte.

‘Dat is inderdaad een verkeerde weergave geweest die in het rapport is rechtgezet. We hebben de monsters van het ventilatiesysteem niet kunnen genotyperen.’

Het Franciscus Gasthuis & Vlietland onderschrijft de conclusies van het rapport niet.

‘Het is duidelijk dat er van af het begin een verschil van mening is geweest. Dat blijft bestaan. Zij hebben recht op hun mening, net als wij. Het is net welk gewicht je aan bevindingen toekent. Ook zij erkennen dat er niks bewezen is. Tegelijkertijd willen we allebei het beste voor de verpleeghuizen. ’

Zou het zinvol zijn vaker en sneller ventilatiesystemen te onderzoeken?

‘Dan zou je eigenlijk ook de hele omgeving naast het ventilatiesysteem moeten bemonsteren, er heel snel bij zijn en iedereen genotyperen. Bovendien zijn alle systemen verschillend. Als het bewijs simpel te leveren zou zijn, was dat al wel gebeurd. Ik denk wel dat deze casus nut heeft gehad, om aandacht te vragen voor de mogelijke rol van ventilatiesystemen. En er wordt nader onderzoek naar gedaan. Niemand ontkent nog dat ventilatie belangrijk is, dat je het goed moet afstellen met voldoende verversing.’