Verkiezingen in Tsjechië: idealisten vragen ‘momentje voor de democratie’

Teplice is slechts een uur rijden met de bus vanaf de Tsjechische hoofdstad Praag, maar op de straten in het pastelkleurige stadscentrum zijn de verkiezingen ver weg. ‘Nee, ik stem niet’, zeggen voorbijgangers, om daarna snel weg te benen. ‘Politiek boeit me niet. Het zijn alleen maar leugens’, aldus de gepensioneerde Olga (70), die op een bankje zit aan het centrale Benešovo-plein.

Marie Jahodová (28), directeur van de Tsjechische beweging Miljoen Momenten voor Democratie, probeert met haar enthousiasme de vrouw te overtuigen toch te gaan stemmen voor de parlementsverkiezingen die vrijdag en zaterdag gehouden worden in Tsjechië. Na een kort gesprek blijft Olga achter, informatieve flyer in haar hand. Ze denkt niet dat ze haar stem gaat uitbrengen. ‘Laat anderen dat maar doen.’

Spoor van schandalen

Miljoen Momenten voor Democratie trok de afgelopen weken door het land om meer mensen naar de stembus te krijgen. De opkomst in Tsjechië was bij de vorige verkiezingen zo’n 60 procent. Als het lukt dat percentage op te stuwen, kan het een verschuiving teweegbrengen in het Tsjechische politieke landschap, is de gedachte.

En dat is hard nodig, vindt Jahodová: ‘Dit land moet veranderen’. Haar kritiek richt zich in het bijzonder op premier Andrej Babiš. Met zijn partij ANO (Tsjechisch voor ‘ja’) maakte hij in 2011 de sprong van het zakenleven naar de politiek. De miljardair, die voor zijn premierschap minister van Financiën was, trekt sindsdien een spoor van schandalen door het Centraal-Europese land.

Pandora Papers

De Pandora Papers, de miljoenenstapel documenten die zijn gelekt naar het journalistennetwerk ICIJ, tonen nog maar een topje van de ijsberg. Daaruit bleek begin deze week dat Babiš via een offshore-bedrijf een peperduur Frans chateau aanschafte. De Europese Commissie concludeerde in april dat Babiš zijn politieke positie gebruikt om EU-subsidies toe te wijzen aan zijn Agrofertholding, een zakenimperium van zo’n 300 bedrijven. Hoewel hij formeel afstand heeft genomen van Agrofert, is hij de facto nog steeds de baas.

Ook raakte hij verwikkeld in het zogenoemde Ooievaarsnestschandaal: hij zou 2 miljoen euro naar een luxeresort hebben gesluisd en hebben verborgen dat Agrofert de eigenaar was. En dan is er zijn rampzalige aanpak van de coronapandemie, ruim 30 duizend Tsjechen stierven op een bevolking van 10,7 miljoen. Toch lijken al deze schandalen, noch de onthullingen uit de Pandora Papers, nauwelijks invloed te hebben op de uitslag van de verkiezingen.

Onverminderd populair

Dat komt doordat Babiš onverminderd populair blijft bij een deel van de kiezers, legt politiek analist Jiři Pehe uit. ‘Hij is een goede campagnevoerder en hij weet een solide groep binnen het electoraat aan zich te binden, zo’n 25 tot 30 procent van de kiezers.’ Dit zijn vooral oudere Tsjechen. ANO speelt in op hun angst voor migratie en probeert deze groep te paaien met hogere pensioenen.

Veel Tsjechen zien Babiš als een efficiënte manager die het land bestuurt als een bedrijf. De jaren voor corona werden getekend door economische groei, en Agrofert is een grote werkgever in Tsjechië. Terwijl de ene groep Babiš in het zadel houdt, spint hij garen bij de lethargie van de andere kiezers. ‘Politieke apathie is diepgeworteld in Tsjechië’, zegt Pehe. ‘Mensen zien zichzelf niet als politieke wezens.’

Dat blijkt eens te meer op de straten van Teplice. Voor de ingang van het plaatselijke winkelcentrum staat Martina (46) met twee vriendinnen. Ook zij komt liever niet met haar naam in de krant. ‘Alle politici liegen en stelen’, zegt ze. Ze is weinig hoopvol over de verkiezingen: ‘Er verandert toch niets.’

Thermische baden

Onvermoeibaar gaat Jahodová van gesprek naar gesprek, met engelengeduld praat ze over democratie met mensen die van politiek weinig moeten hebben. Of die op ANO stemmen. ‘Ja, ik stem op Babiš’, zegt een oudere man die zijn hond uitlaat vlak bij de thermische baden waar deze streek bekend om staat, ‘hij krijgt tenminste dingen voor elkaar.’

Dit democratische handwerk is essentieel, legt Jahodová uit, terwijl ze met een vastberaden blik achter haar paarse montuur naar nieuwe gesprekspartners tuurt. Daar ontleent de beweging ook haar naam aan: als een miljoen mensen ook maar een moment aan democratie denken, kan dat een verschil maken.

De afgelopen jaren maakte de beweging vooral furore met enorme protesten tegen de regering. Maar volgens Jahodová zijn een-op-een-gesprekken de kern. ‘Tsjechen moeten actiever over politiek nadenken en zich bewust worden van de rol die ze zelf kunnen spelen.’ Al is het maar door eens in de zoveel jaar een stembiljet in te vullen.

Stemadvies

Ook geeft Miljoen Momenten voor Democratie de Tsjechen een duwtje in de goede richting. Ze adviseren een stem uit te brengen op twee oppositiepartijen, die beloven de rechtsstaat te waarborgen en een eind te maken aan de financiële malversaties van Babiš. Dit zijn twee blokken: SPOLU en Piráti a Starostové (Piraten en Burgemeesters), beide coalities van kleinere partijen.

Ze hebben de handen ineengeslagen om de hoge kiesdrempel van 5 procent te trotseren en om straks tegenwicht te kunnen bieden aan ANO. Zelfs als Babiš’ partij (nu met 26 procent koploper) de verkiezingen wint, hopen de twee blokken (elk ongeveer 20 procent) samen veel meer stemmen te halen. Ze weigeren met ANO te regeren en willen Babiš zo buitenspel zetten.

Jahodová hoopt dat meer Tsjechen gaan stemmen. ‘Het zijn de belangrijkste verkiezingen sinds de Fluwelen Revolutie in 1989. Nog vier jaar Babiš zou rampzalig zijn.’ Of ze vandaag mensen heeft weten te overtuigen? Jahodová denkt van wel, zegt ze in de lijnbus terug naar Praag. Heuvels die als gigantische molshopen in het vlakke landschap staan, trekken voorbij. ‘Bij een politiek onderwerp op tv, denkt iemand terug aan het korte gesprek dat we hadden. En dan gaat die persoon misschien toch stemmen.’