Verhouding VS-Japan is aan herziening toe

Handel (de mislukking van Japan-bashing door de Amerikaanse handelsvertegenwoordiger en opvolger van wijlen minister Brown van Handel, Mickey Kantor, in Foreign Affairs), de malaise van het Japanse wonder in Time, de nucleaire wapenwedloop tussen India, Pakistan en China in Newsweek, de nieuwe Japanse manager in Der Spiegel, de relatie VS-Japan na de val van de Muur in The Economist en hun bijna Handelsoorlogen en last but not least de snel groeiende behoefte aan olie in Azië (ook in Foreign Affairs).

De ooit door de interim-keizer van Japan, generaal MacArthur (1945-'51), als een vader-kindrelatie geschetste verhouding tussen Japan en de VS is toe aan revisie. Er moet een einde komen aan het schuilen van Tokyo achter de rug van Uncle Sam en de door Amerika opgelegde grondwet die een Japanse rol op het internationale toneel bemoeilijkt. Anderzijds moeten de VS bereid zijn Tokyo in een gezamenlijk veiligheidsbeleid - hèt thema van Clinton en Hashimoto - als huns gelijke te behandelen.

The Economist ziet dat niet een-twee-drie gebeuren, maar is een warm voorstander van een Japans-Amerikaans bondgenootschap. Zo niet, dan zal de al begonnen wapenwedloop in Azië worden aangewakkerd. In een gebied dat, in tegenstelling tot Europa op het hoogtepunt van de Koude Oorlog, de diplomatieke middelen en instituties ontbeert om politieke instabiliteit binnen de perken te houden. Ook al omdat van twee duidelijke blokken geen sprake is, maar van verschillende landen die zich in een soms kritieke overgangsfase bevinden.

Zoals Japan. Het lijdt al vijf jaar onder een economische recessie. Elkaar in snel tempo opvolgende coalities slagen er niet in de hervormingen door te voeren die Japanners moeten bevrijden uit een keurslijf van regels, conformisme, dociliteit, gebrek aan creativiteit en op imitatie gericht onderwijs, aldus Time. Oppositieleider Ichiro Ozawa gaat nog verder en meent dat die hervormingen van bijna revolutionaire omvang moeten zijn.

Der Spiegel, dat zich door de snel groeiende werkloosheid in Duitsland is gaan interesseren voor de discussie over het Rijnlands en Angelsaksisch model, ontwaart een nieuwe bedrijfscultuur in Japan. En wel van Amerikaans-Britse snit. Geen baan meer voor het leven bij Toyota en Sony, niks lekker doorzakken met de collega's na gedane arbeid en geen kantoortuin als namaak-gezin. Maar ook minder overheidssteun voor bedrijven en meer markt. Kortom, een pijnlijke breuk met een traditie waarvoor 150 jaar geleden de basis werd gelegd. 'De atmosfeer wordt kouder', citeert het blad de economie-historicus Osamu Watanabe met een knipoog naar Duitsland. En dan te bedenken dat Bismarck, de grondlegger van de verzorgingsstaat, in het negentiende-eeuwse Japan als voorbeeld diende.

Onzekerheid, recessie, onverwerkt verleden, gezagscrises, economische groei, in Azië geeft het aanleiding tot grotere defensiebudgetten. Vooral te besteden aan marineschepen bedoeld voor het garanderen van een steeds grotere stroom van olie uit de Golfstaten door de zeeën en zeestraten van Azië. In Foreign Affairs brengt Kent E. Calder de snel stijgende behoefte aan fossiele brandstof in kaart.

China is sinds het begin van de jaren negentig netto-importeur van olie en claimt wateren waar olie wordt vermoed. Japan en Zuid-Korea hebben geen olie en de lidstaten van de Associatie van Zuidoostaziatische Naties (Asean) zullen een steeds groter beroep doen op de oliemarkten. Net op tijd adviseert Calder Japan en de Verenigde Staten dringend initiatieven te nemen om deze bron van potentiële conflicten in banen te leiden.

Joris Cammelbeeck