Vergeten vrouwen in tbs zijn vaak gevaarlijker dan mannen

Op veel noemenswaardige terreinen is minder onderzoek naar vrouwen gedaan dan naar mannen, omdat mannen lang de standaard waren. Hartinfarcten bij vrouwen zijn zo bijvoorbeeld vaak te laat ontdekt. De symptomen bij mannen en vrouwen bleken nogal te verschillen.

Forensisch psycholoog Vivienne de Vogel, hoofd van de afdeling Onderzoek van De Forensische Zorgspecialisten in Utrecht, heeft nu als eerste de vrouwen in Nederlandse tbs-klinieken wetenschappelijk onderzocht. Ze schreef er het boek Geweld door vrouwen over. En het is het zacht uitgedrukt opnieuw bijzonder dat dit niet eerder is gedaan. Vooral ter bescherming van kinderen, die vaker leden onder vrouwen in tbs: bij 18 procent van de delicten door vrouwen in tbs was een kind slachtoffer, tegen 8 procent bij mannen in tbs. En bij maar liefst 80 procent van alle onderzochte vrouwen in tbs bleken hun kinderen al vóórdat ze een delict pleegden uit huis te zijn geplaatst, omdat ze zo slecht voor hen zorgden. De Vogel vindt dat haar meest trieste ontdekking.

Begrijpelijk is het gebrek aan eerder onderzoek wel: in Nederlandse tbs-klinieken zitten ongeveer 1.800 mannen en maar 140 vrouwen. Nóg wel: onderzoeken naar jeugdcriminaliteit van Justitie laten zien dat het aantal jonge vrouwelijke daders van criminaliteit tussen 2002 en 2007 met 48 procent is gestegen (tegen 16 procent bij de jonge mannen) .

De Vogel onderzocht de vrouwen in tbs tien jaar lang, alle klinieken waar ze worden behandeld gaven inzage in hun dossiers. In Geweld door vrouwen worden er ook tien onder pseudoniem in detail uitgelicht.

Behandelaars zijn vaak extra op hun hoede bij mannen, zegt De Vogel, maar dit kunnen ze dus beter zijn bij vrouwen: 'De kans dat een vrouw in tbs je aanvalt, is groter. Hun delicten zijn vaker dodelijk. En ze manipuleren meer.'

Het inschatten van gevaar noem je in de forensische zorg 'risicotaxatie' en voor het herkennen van waarschuwingssignalen zijn er 'risicotaxatie-instrumenten'. De Vogel maakte er een speciaal voor vrouwen, die bestond nog nergens ter wereld, terwijl vrouwen vaak een compleet ander soort gevaar vormen.

In Nederland zitten vrouwen gewoon tussen de mannen in tbs - 'buitenlandse collega's verklaren ons soms voor gek, maar het Nederlandse systeem is nu eenmaal ingericht op terugkeer in de samenleving, en daar heb je óók mannen'. De kans dat je buurman een veroordeelde zedendelinquent is, is buiten wel een tikje kleiner, zeg ik. In tbs-klinieken geldt dat namelijk voor 20 procent van de mannen. Terwijl uit De Vogels onderzoek blijkt dat de meeste vrouwen in tbs-klinieken zelf seksueel zijn misbruikt (misbruik zie je ook bij mannen, maar minder en minder langdurig). Klopt, zegt De Vogel. 'Maar zo is ons systeem.'

Vrijwel zonder uitzondering hebben vrouwen in tbs als kind en vaak ook daarna zelf verschrikkelijke dingen meegemaakt. Ze zijn verwaarloosd, misbruikt en mishandeld. Tot hun 17de overkwam dat ook veel mannen in tbs - maar bij de vrouwen ging het toen ze eenmaal volwassen waren veel vaker door.

De voornaamste verschillen zie je bij hun stoornissen. Mannen hebben het vaakst een 'antisociale persoonlijkheidsstoornis' (35 procent): zulke mensen berokkenen vooral schade aan de buitenwereld. Verreweg de meeste vrouwen in tbs (61 procent) hebben een 'borderline-persoonlijkheidsstoornis'. Borderliners berokkenen vooral schade aan zichzelf (automutilatie) en hun omgeving. En in de omgeving van vrouwen zijn vaak kinderen.

Borderliners gelden bovendien als de moeilijkst te behandelen tbs'ers. Een directeur van de Pompekliniek in Nijmegen, zeg ik tegen Vivienne, legde me lang geleden al uit dat borderliners eigenlijk nauwelijks te behandelen zíjn in tbs. Zij knikt: 'Een zwaarbeveiligde afdeling plus de hoge behandeldruk werken vaak als een rode lap op een borderliner.' In haar boek beschrijft ze een vrouw met borderline die pas na vijf jaar met kleine stapjes vooruitgaat: als ze naar de 'longstay' mag, waar ze met rust wordt gelaten.

Onder invloed van de politiek werden tbs-klinieken de laatste jaren juist strenger en dwingender. De Utrechtse Van der Hoevenkliniek kreeg opeens tralies, 'terwijl het er in tbs dus om gaat dat je iemand kent, tralies doen meer kwaad dan goed'.

Wat moet wél veranderen? Vrouwen in tbs voortaan anders behandelen dan mannen, zegt Vivienne de Vogel. Meer aan trauma's werken. En voor alle uit huis geplaatste kinderen zou het goed zijn meer onderzoek naar preventie te doen, maar dat is haar terrein niet.

Gestoorde vrouwen reageren zich vaker af op kinderen, die zich later vaak ook weer afreageren. Wat je verder ook van vrouwen of van straffen vindt: het is voor iedereen het beste snel de bijl in die cirkel te zetten.

_{Reageren? m.oostveen@volkskrant.nl}