‘Verbijsterende’ handelwijze van partijgenoot Verdonk

Maandagavond, rond half zeven, spoeden drie VVD-prominenten zich naar het departement van hun partijgenoot Rita Verdonk, minister voor Vreemdelingenzaken. Fractievoorzitter Willibrord van Beek, vice-premier Gerrit Zalm en Tweede-Kamervoorzitter Frans Weisglas zijn genood door de bewindsvrouw, omdat zij voor hen een explosieve mededeling heeft.

Het onderzoek van haar ambtenaren naar de naturalisatie van Ayaan Hirsi Ali is zojuist afgerond. De VVD-politica blijkt de Nederlandse nationaliteit nooit te hebben verkregen, is de conclusie. Kamervoorzitter Weisglas weet onmiddellijk wat dit betekent: dan had Hirsi Ali in 2003 nooit in het parlement zitting mogen nemen.

Zalm, de oud-partijleider op wiens voordracht Hirsi Ali op de verkiezingslijst is gekomen, is verbijsterd. Nog onlangs heeft de Rekenkamer een onderzoek ingesteld naar de grote achterstanden bij de immigratiedienst IND. Nu hebben de ambtenaren van Verdonk in minder dan twee werkdagen vastgesteld dat Hirsi Ali vanwege de leugens over haar naam en geboortedatum nimmer de Nederlandse nationaliteit heeft verkregen. Het besluit daarover uit 1997 staat op naam van Hirsi Ali en niet op haar werkelijke naam, Hirsi Magan. Het is dus aan een fictieve persoon verleend.

Zalms verbazing wordt nog groter als zijn collega-minister aankondigt dat zij nog dezelfde avond dit nieuws naar buiten wil brengen. Zowel Zalm als Van Beek dringt er volgens bronnen bij Verdonk op aan nog even te wachten. ‘Geef haar kans de eer aan zichzelf te houden’, stellen de twee liberalen voor.

De volgende dag zal Hirsi Ali op een persconferentie immers toelichten waarom zij een baan in de VS heeft geaccepteerd. Waarom haar dan niet met glans uit de Kamer laten gaan? Waarom zo’n haast? De leugen van Hirsi Ali ligt toch al twee jaar op straat?

Het is inmiddels half acht ’s avonds en Zalm en Van Beek maken zich op om naar Hirsi Ali te gaan. Over de gemaakte afspraken met Verdonk lopen de lezingen uiteen. Zalm en Van Beek zeggen van het ministerie te zijn weggegaan met het geruststellende idee dat Verdonk zich over hun suggestie zal beraden.

Bronnen rond Verdonk en Weisglas stellen echter dat de minister voor Vreemdelingenzaken elke suggestie over uitstel van het slechte nieuws direct terzijde heeft geschoven. Met haar typische rechtlijnigheid wrijft zij Zalm en Van Beek onder de neus dat het onderzoek naar Hirsi Ali klaar is en dus naar buiten kan. Het gaat hier om een even gewichtige als principiële zaak: een lid van het parlement zal als gevolg van de beslissing haar zetel moeten inleveren.

De minister vreest bovendien dat de uitkomst van het onderzoek zal uitlekken, voordat zij haar partijgenote zelf van het nieuws op de hoogte kan brengen. En stel dat bekend wordt dat zij de uitkomst van het onderzoek heeft stilgehouden om haar partij een plezier te doen? Dan zou de verontwaardiging niet te overzien zijn.

Rond acht uur arriveren Zalm en Van Beek bij het huis van hun in het nauw gekomen partijgenote. In de woonkamer nemen zij de ontstane politieke situatie door. Zij melden haar het slechte nieuws en hun verzoek aan Verdonk om dit pas na de persconferentie van Hirsi Ali bekend te maken. De advocaat van Hirsi Ali is inmiddels ook aangeschoven.

Hirsi Ali is zo geschokt over de beslissing van Verdonk, dat zij met onmiddellijke ingang de Kamer wil verlaten. Haar advocaat vindt dat onverstandig. Zalm en Van Beek laten de beslissing over aan Hirsi Ali. Partijvoorzitter Jan van Zanen wordt telefonisch op de hoogte gehouden.

Tegen negenen ’s avonds nemen Zalm en Van Beek afscheid van hun partijgenote. De stemming is zeer bedrukt, maar beide liberalen zijn blij dat Hirsi Ali in elk geval de volgende dag met geheven hoofd afscheid kan nemen van de Kamer.

Zalm en Van Beek zijn nog niet weggereden of één van de beveiligers van Verdonk komt Hirsi Ali de brief met het slechte nieuws bezorgen. De keuze voor een bodyguard als koerier was wel zo gemakkelijk: hij stond klaar en kent het geheime adres van Hirsi Ali.

Verdonk belt vervolgens ook zelf met haar partijgenote om haar persoonlijk van het nieuws op de hoogte te brengen. Het wordt een emotioneel gesprek. ‘Het liet Verdonk zeker niet onberoerd’, zeggen ingewijden. Rond tien uur ’s avonds stuurt Verdonk de onderzoeksresultaten ook naar de Kamer en naar de media. Daarmee is het meteen groot nieuws.

Zalm en Van Beek staan perplex: dit was toch tegen de afspraak? ‘Verbijsterend’, stelt Van Beek. Zalm laat zich naar verluidt aanzienlijk minder diplomatiek uit over de handelwijze van zijn partijgenoot Verdonk.

Dinsdagochtend dringt het harde nieuws door tot de voltallige fractie van de liberalen. Voormalig vice-fractievoorzitter Bibi de Vries, normaal de rust zelve, kan zich voor het oog van de camera niet beheersen. ‘Ik ben razend op Rita Verdonk dat ze Hirsi Ali opjaagt als aangeschoten wild. Als er ook maar iets gebeurt met Hirsi Ali zijn er mensen binnen de VVD die bloed aan hun handen hebben’, zegt zij.

Het kost VVD’ers niet veel moeite achter de snelle actie van Verdonk de hand van Kay van de Linde te zien, haar campagneadviseur voor het lijsttrekkerschap van de liberalen. Mede dankzij zijn bemoeienis heeft Verdonk zich neergezet als een daadkrachtig leider. Als zij ten aanzien van Hirsi Ali niet snel en hard zou doorpakken, loopt zij het risico dat imago te verliezen.

Bovendien kan haar dan worden verweten dat zij vriendjespolitiek bedrijft. Kay van de Linde ontkent met klem dat hij hierover advies heeft gegeven. ‘Dit is een heel delicate kwestie, die gaan wij niet in de campagne gebruiken, zegt hij. ‘Er is een waterscheiding tussen de campagne en de zaken van het ministerie.’

In de besloten fractievergadering van de liberalen, die altijd op dinsdagochtend wordt gehouden, vechten verdriet, verbijstering en woede om voorrang. Anouschka van Miltenburg en Ineke Dezentjé-Hamming schieten vol. Oud-fractieleider Jozias van Aartsen maakt een emotioneel statement: ‘Zij is één van ons. Het menselijke moet boven het juridische gaan. We gaan hier niet weg met de boodschap dat we de regeltjes keurig hebben nageleefd.’

Hans van Baalen is het met hem eens. ‘Recht en rechtvaardigheid moeten samenvallen’, stelt hij. ‘Er is geen wet zonder uitzonderingen. Hirsi Ali heeft het Nederlanderschap verdiend. Het parlement heeft dit soort onmogelijke mensen nodig.’ Kamerlid Paul de Krom roept ontzet: ‘Wat kunnen we doen?’

Arno Visser, de woordvoerder asielzaken, reageert een stuk zakelijker: ‘Regels zijn regels’, zegt hij. Hij benadrukt dat juist de VVD jaar in jaar uit heeft gehamerd op een streng asielbeleid. Nu een uitzondering maken voor een partijgenoot zou de VVD op pek en veren komen te staan. Als Visser is uitgesproken, blijft het even stil. Alleen Stef Blok valt hem bij.

Uiteindelijk beslist de fractie dat zij als één man/vrouw achter Hirsi Ali gaat staan. Willibrord van Beek zal tijdens het door GroenLinks aangevraagde spoeddebat naar voren brengen dat Hirsi Ali de Nederlandse nationaliteit moet blijven houden, zo wordt afgesproken. Hirsi Ali wordt indringend verzocht om tenminste de zes weken aan te blijven die haar door Verdonk voor haar verdediging zijn gegund. ‘Haar lege stoel in de fractie zou als een schandvlek zijn’, verwoordt een fractielid het gevoelen.

Voor Hirsi Ali komt dit allemaal te laat. Zij is zo verontwaardigd dat zij op haar persconferentie aankondigt direct uit de Kamer te zullen stappen. Het verzet dat ze aantekent tegen de uitspraak van Verdonk brengt daarin geen verandering.

Kort na de persconferentie van Hirsi Ali vindt op het Torentje crisisoverleg plaats tussen premier Balkenende en de ministers Zalm, Verdonk en Justitieminister Donner. In het kabinet zijn meerdere leden verrast over de snelle handelwijze van de minister voor Vreemdelingenzaken, zo blijkt uit de publieke uitlatingen die Balkenende daarna doet. ‘Ik wist waar Verdonk mee bezig was, maar dit was erg snel’, zegt hij. Ook de CDA’er Donner is weinig gecharmeerd van de voortvarendheid van Verdonk, de minister waarmee hij zijn departement deelt.

Kwart voor vijf ’s middags begint het spoeddebat met Verdonk over de kwestie-Hirsi Ali. Iedereen die zich politiek strateeg of adviseur noemt, bevindt zich op het Binnenhof. ‘Dit wordt een heel lange nacht’, voorspelt een van hen. ‘Alle ingrediënten voor een kabinetscrisis zijn aanwezig.’

Inmiddels zijn bij de VVD-fractie en het partijbureau in Den Haag circa duizend boze e-mails binnengekomen. De strekking is eensgezind: gezien de behandeling van Hirsi Ali schaamt men zich Nederlander te zijn. Verdonk moet het zwaar ontgelden. Dertig mensen zeggen ontgoocheld hun VVD-lidmaatschap op.