Verandert wietwet Uruguay de mondiale drugsaanpak?

Halverwege juli drukten een aantal kranten in Latijns-Amerika een opiniestuk af van Fernando Henrique Cardoso, de voormalige president van Brazilië en voorzitter van de Wereldwijde Commissie voor Drugsbeleid. Hij prees daarin het vooruitstrevende idee van Uruguay om de wietproductie, verkoop én consumptie te legaliseren. Nog geen week later ontvingen de Uruguayaanse leden van het Congres een brief waarin 65 Mexicaanse wetgevers hun steun betuigden voor het wetsvoorstel. Ze feliciteerden de Congresleden met 'hun leidende rol' in het promoten van 'een beter drugsbeleid'.

Afgelopen maandag ontvingen diezelfde leden van het Congres weer een brief, ondertekend door meer dan 100 organisaties wereldwijd die jubelden over 'de enorme bijdrage en het uitgebreide voorstel om de gevolgen van drugs op de gezondheid, ontwikkeling, veiligheid en mensenrechten aan te pakken'.

Hoewel de bevolking van Uruguay er nog even aan moet wennen - recente peilingen laten zien dat bijna driekwart van de bevolking tegen het wetsvoorstel is - heeft het parlement zich vannacht met nipte meerderheid achter de legalisering van cannabis geschaard. Tot grote vreugde van organisaties wereldwijd die het effect van vrijgave van drugs onderzoeken (en daarbij tot positieve resultaten komen). Ook het enthousiasme vanuit Mexico valt te verklaren: de legalisering van drugs kan weleens het nieuwe wapen worden tegen de hardnekkige 'war on drugs'.

Voorbijgestreefd
Waar Nederland vanaf de jaren zeventig jarenlang een voortrekkersrol had in het gedogen van softdrugs, wordt het nu voorbij gestreefd door landen die nog een stapje verder gaan. Zo stemden de Amerikaanse staten Colorado en Washington eind vorig jaar in met de legalisering van cannabis, maar dan zónder het achterdeurbeleid dat in Nederland geldt.

Een aantal andere staten in de VS, zoals Californië, staan cannabisgebruik al toe, maar alleen voor medicinale doeleinden. De verwachting is dat meer staten in de toekomst overstappen op het vrijgeven van cannabis.

Portugal heeft na jarenlange drugsoverlast zelfs alle drugs - inclusief harddrugs als cocaïne en heroïne - gedecriminaliseerd, zodat er meer capaciteit omhanden is voor de aanpak van grootschalige handel.

En zo zijn er nog meer voorbeelden: in Tsjechië schrapte de regering op 1 januari 2010 het bezit van vijftien gram wiet en vijf gram hasj uit het strafwetboek. Ook werd het bezit van gebruikshoeveelheden harddrugs gelegaliseerd. En in Zwitserland ging de regering over tot het volledig vrijgeven van harddrugs, nadat het drugsgebruik uit de hand was gelopen - met een zogenaamd 'spuiterspark' in Zürich, waar volop werd gedeald en de kans bestond op een uitbraak van HIV.

In al deze landen had de koerswijziging succes: de drugsoverlast nam af en het gebruik bleef binnen de perken. Ook in Nederland heeft het gedoogbeleid zijn vruchten afgeworpen: binnen de Europese Unie kent Nederland met 1,6 probleemgebruikers per 1.000 inwoners (tussen de 15 en 64 jaar) relatief weinig probleemgebruikers. De drugsgerelateerde sterfte en de overlast door drugs zijn bovendien laag.

Efficiëntie
Deze positieve resultaten wekken steeds meer interesse van landen die kampen met grootschalige drugsproblematiek. Is er een kentering gaande?

'Je ziet dat in landen waar veel drugsoverlast is en veel geld wordt gespendeerd aan het opsporen van cannabis en het vervolgen van gebruikers, steeds beter wordt nagedacht hoe die problematiek zo efficiënt en pragmatisch mogelijk aangepakt kan worden', zegt Daan van der Gouwe, wetenschappelijk medewerker aan het Trimbos Instituut.

Per land wordt bekeken welk beleid het beste zou werken. 'Het model van Nederland wordt nooit letterlijk wordt gekopieerd', aldus Van der Gouwe. 'Landen laten de nationale context meewegen en komen vervolgens met een variant. Over het algemeen kun je stellen dat landen met een repressief beleid grotere problematiek ervaren dan landen met een liberaal beleid. In Rusland bijvoorbeeld, waar streng wordt toegezien op drugsgebruik, is de problematiek enorm. De gezondheid van gebruikers laat te wensen over. En dat geldt ook voor de Verenigde Staten. Vandaar dat een aantal staten nu overgaan op een nieuwe koers door te experimenteren met het reguleren van de productie en handel. De federale overheid van de VS is vooralsnog tegen het vrijgeven van cannabis.'

In Latijns-Amerika staan de regeringen overwegend positief ten opzichte van een nieuw drugsbeleid, al is Uruguay tot nu toe het eerste land dat het roer radicaal omgooit. Of dit ook de weg opent voor andere landen in de regio om cannabis te legaliseren is nog de vraag. Maar, zo denkt Van der Gouwe: 'Ze zullen zeker met veel interesse volgen hoe het beleid in Uruguay uitpakt. En dat geldt eigenlijk ook voor de rest van de wereld.'