Veel aandacht voor klimaat, duurzaamheid en gezondheid bij nominaties Beste gebouw 2021

Het huis, het kantoor, de publieke ruimte waar we elkaar ontmoeten; tijdens het afgelopen thuisblijfjaar zagen we gebouwen en plekken die we voor lief namen plots in een nieuw daglicht. In hoeverre is die kritische blik bepalend bij de verkiezing van het Beste Gebouw van het Jaar, de prijs die de Branchevereniging voor Nederlandse Architectenbureaus jaarlijks uitlooft aan het gebouw ‘met de meeste meerwaarde voor mens en maatschappij’?

De jury onder voorzitterschap van oud-politicus Alexander Pechtold nomineerde uit 108 inzendingen twaalf projecten. In de categorie Particuliere woonbeleving zijn dat het Huis op ’t Raboes in Eemnes, Villa fifty-fifty in Eindhoven en Top-Up in Amsterdam Noord. Stimulerende omgevingen zijn woongebouw Startmotor in Rotterdam, het kantoor van bouwbedrijf Berghege in Oss en IKC Overhoeks in Amsterdam. De categorie Identiteit en icoonwaarde wordt vertegenwoordigd door station Assen en Studio Thonik en het Van der Valkhotel – beiden in Amsterdam. Het Rotterdamse Theater Zuidplein en de Amsterdamse woongebouwen Westbeat en East House vallen onder de noemer Leefbaarheid en sociale cohesie.

Op het eerste gezicht zeggen deze gebouwen weinig over de impact van de coronacrisis op de architectuur; ze zijn immers gebouwd voor de pandemie. Daarbij konden door lockdowns en coronamaatregelen gebouwen als het Zuidpleintheater en de publieke onderbouw van Westbeat niet volledig in gebruik worden genomen. Maar het belang van en verlangen naar dit soort culturele ontmoetingsplekken wordt des te meer gevoeld. Dat geldt ook voor de behoefte aan (stads)natuur en goede betaalbare woonruimte met voldoende buitenruimte. Door corona zijn onderwerpen als klimaat, duurzaamheid en gezondheid onder een vergrootglas komen te liggen, en zo kun je ook deze selectie van projecten lezen.

Huis op ’t Raboes en Villa fifty-fifty zijn vrijstaande huizen waarin wonen in harmonie met de natuur centraal staat. Villa fifty-fifty is half huis, half tuin; de klassiek-modernistische glazen villa is opgeknipt in blokjes die in dambordpatroon zijn uitgelegd op het kavel, dat verder is ingericht met beplanting. Huis op ’t Raboes is de kroon op de twintigjarige herontwikkeling van jachthaven en natuurgebied ’t Raboes tot ‘landgoed van de 21e eeuw’: een modern buitenhuis met een serene sfeer en enorme schuiframen die het uitzicht op het Eemmeer omlijsten.

De imposante houten kapconstructie die in Assen over het spoor is gebouwd, symboliseert de verbinding van het stadscentrum met de oostelijke wijken en natuurgebied Drentsche Aa, via een nieuwe fiets- en voetgangerstunnel. Het door architect Tom Frantzen ontwikkelde project Top Up, met casco-appartementen die bewoners zelf afbouwen, is ook voor het merendeel uit (duurzaam geproduceerd) hout opgetrokken. Deze projecten tonen de ambitie om de overstap van milieubelastend beton en staal naar houtbouw te maken.

Aangezien tweederde van de bouwopgaven tegenwoordig transformaties betreft, is het opmerkelijk dat er slechts één renovatieproject is genomineerd: het voormalig klooster in Oss dat door bouwbedrijf Berghege is verbouwd tot zijn eigen kantoor.

Verdichting van steden, waarbij het buitengebied gespaard blijft, is een andere grote ontwerpopgave. Beperkte kavels langs (spoor)wegen nopen tot inventieve oplossingen. Architect Wiel Arets zag een driehoekig stuk grond aan de Amsterdamse Zuidas en wist de familie Van der Valk te overtuigen om er een ‘hotel with a view’ te bouwen. Hij bracht 240 hotelkamers, 143 parkeerplaatsen, atelierruimten en horeca bijeen in een strak glazen gebouw dat breekt met het conservatieve Van der Valkimago.

Het multifunctionele pand dat Thomas Widdershoven van het grafisch ontwerpbureau Thonik samen met MMX architecten bouwde, is in elkaar gepuzzeld op een postzegel grond aan de Wibautstraat. Het is een uitgesproken grafisch, zwart-wit gestreept kantoor met woonruimte, een event space en een sushibar op de begane grond.

Zes van de twaalf projecten staan in Amsterdam, waar de woningnood het hoogst is. De genomineerde wooncomplexen bieden meer dan (voor de Randstad) betaalbare appartementen. Easthouse omvat duizend studio’s voor studenten en pas afgestudeerden, met op de begane grond gemeenschappelijke voorzieningen als een muziekkamer en een publieke binnentuin. Startmotor is een vergelijkbaar woonconcept in Rotterdam, dat zich onderscheidt door het sportveld op het dak en de toevoeging van privébuitenruimten bij de woningen.

De basisschool IKC Overhoeks, in de gelijknamige nieuwbouwwijk in Amsterdam-Noord, vervult met zijn school- annex buurtplein een verbindende functie in de buurt. De onderbouw van appartementengebouw Westbeat is een overdekt, getrapt plein met een spectaculaire betonnen boogconstructie, die de ‘huiskamer van West’ wil worden. Theater Zuidplein vervult eenzelfde rol voor Rotterdam Zuid en moet tegelijk de stadsvernieuwing in deze achterstandswijk een impuls geven.

Dat laatste is in Groningen wonderwel gelukt met de realisatie van cultuurcomplex Forum Groningen, dat vorig jaar tot winnaar werd verkozen. Wat het Beste Gebouw van 2021 is, wordt op 16 september bekendgemaakt.