Vechten voor een kleine eierkathedraal

De uit het begin van de vorige eeuw daterende hal, gebouwd in de bloeitijd van de eierhandel in Nijkerk en Barneveld, is een van de laatste in zijn soort. Een vergeten stukje industrieel erfgoed dat het waard is om bewaard te worden, aldus Peter Nijhof, landelijk coördinator van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg. Hij heeft het advies gegeven de eierhal de status van rijksmonument te geven. 'De dakconstructie is nog puntgaaf. Het is echt een kleine kathedraal van binnen.'

Maar het had maar een haar gescheeld of de eierhal was tegen de vlakte gegaan voor de bouw van een winkelcentrum. Dat de hal er nog staat, is te danken aan de stichting Stadsgezicht Nijkerk, opgericht door burgers die zich zorgen maken over de teloorgang van historisch Nijkerk.

'Er is al zoveel gesloopt', zegt initiatiefnemer Nico Poorter. Met zijn stichting ijvert hij voor het behoud van de eierhal en andere monumentale panden aan het Molenplein, zoals de achttiende-eeuwse tabakspakhuizen, de zeshonderd jaar oude molen, en de voormalige marechausseekazerne.

De tabakscultuur bracht Nijkerk (35 duizend inwoners) tot bloei. Toen die terugliep, kwam de eierhandel op. Het Molenplein was ooit het centrum van alle bedrijvigheid, zegt Poorter. 'Dit was de huiskamer van Nijkerk. Hier was de markt.' Nu ligt het plein een beetje buiten de winkelroute. Tot voor een paar jaar zat Albert Heijn in de eierhal. Maar sinds AH is verhuisd, staat de hal leeg.

De gemeente Nijkerk heeft grote plannen met het Molenplein. De huidige bebouwing moet wijken voor een groot winkelcentrum met appartementen en een parkeergarage. Nijkerk was daarover in gesprek met projectontwikkelaar Aprisco uit Assen, eigenaar van de historische panden.

Maar Poorter en de zijnen gooiden zand in de machine. De strijd voor de eierhal en de molen bleek een gevoelige snaar te raken bij de Nijkerkers. Bij de afgelopen verkiezingen was het Molenplein een heus politiek issue. 'De mensen hebben er genoeg van', zegt Poorter. Afschrikwekkend voorbeeld is de Zuiderpoort, een vergelijkbaar project aan de andere kant van Nijkerk: een bakstenen blokkendoos met knalgroene balkons, door de plaatselijke bevolking omgedoopt tot 'biobak'. 'Dit staat in geen enkele verhouding tot de historische bebouwing', zegt Poorter. 'Dat heeft de mensen wakker geschud.'

De ontwikkelaar van de Zuiderpoort is ook Aprisco. Dat is volgens Poorter geen toeval. 'Aprisco heeft Nijkerk in zijn greep. Zo'n ontwikkelaar zoekt een stadje met een zwak bestuur waar hij zijn gang kan gaan.'

Nonsens, zegt Aprisco-directeur Daan Tavenier. 'Natuurlijk zitten wij er om geld te verdienen. Maar wij hebben ook onze trots. Wij willen iets moois neerzetten.' Tavenier kent de kritiek op de Zuiderpoort. 'Over smaak valt te twisten. Maar de gemeente toetst of iets past. Niet wij.'

Het is niet eerlijk de project ontwikkelaar alle schuld te geven, zegt Nijhof. 'Een projectontwikkelaar is er om winst te maken. Van hem mag je niet verwachten dat hij roomser is dan de paus.' De gemeente moet de grenzen stellen.

Aprisco heeft voor het Molenplein een nieuw plan laten maken waarin alleen de eierhal blijft staan. Nu is de gemeente aan zet, zegt Tavenier. 'Want er zijn wel verwachtingen gewekt. De gemeente heeft altijd geroepen dat alles plat mocht.'

Als Aprisco geld misloopt omdat historische panden moeten blijven staan, wil Tavenier financiële compensatie. Als het project niet doorgaat, kost dat Aprisco bijna tien miljoen euro. Het demissionaire college van B en W hult zich in nevelen. 'We zijn nog in onderhandeling', zegt wethouder Berti Lemstra. Voor schadeclaims is volgens haar geen grond. 'Er zijn aan Aprisco geen toezeggingen gedaan. Bij mijn weten althans.'