Van nertsenfokker tot miljonair, beschimpt door de publieke opinie

Het is de meest verguisde intensieve veehouderij van Nederland: de nertsenfokkerij. Die wordt zelfs nog meer beschimpt dan varkensboeren, die het ook al jaren zwaar te verduren hebben. ‘Dierenwelzijn bestaat niet in de nertsenhouderij’, roepen de tegenstanders al decennialang. Loop maar eens langs de schier eindeloze rijen van duizenden getraliede kooien waarin de oorspronkelijke roofdiertjes uit de familie van de marterachtigen moeten bivakkeren.

De kooitjes van gaas zijn 85 centimeter lang, 30 centimeter breed en 45 centimeter hoog, plus een klein nachtverblijf. Hierin zitten maximaal drie of vier nertsen. Ze staan in open sheds of dichte stallen, streng beveiligd en afgesloten van de buitenwereld, want dierenactivisten willen nog weleens bevrijdingsacties uitvoeren.

De nertsen, familie van de otter en hermelijn, worden gehouden voor hun pelzen, waarvan bontjassen, -mutsen en -kragen worden gemaakt. De grootte van het nertsenbedrijf wordt vooral bepaald door het aantal moederdieren die soms vier jaar blijven leven om pups voort te brengen: een klein bedrijf heeft er vijftienhonderd, een groot bedrijf wel tienduizend. Een moederdier krijgt vijf á zes pups per jaar, het overgrote merendeel van de jonkies zal zeven maanden leven.

Bevolkingsexplosie

De cyclus is elk jaar dezelfde. In maart wordt gepaard, eind april of begin mei worden de pups geboren. Dan is er een bevolkingsexplosie en wordt de nertsenfarm ‘volgezet’. In september zijn de pups ‘volwassen’, in oktober beginnen ze te verharen. Als ze hun wintervacht hebben, worden ze in november of december vergast. ‘Oogsttijd’, noemen de nertsenfokkers dat.

De nertsen worden op het bedrijf vergast, met koolmonoxide in een gaskist. Met een speciale machine wordt de vacht van het lijf gehaald, schoongemaakt en opgespannen. De pelzen worden bijna allemaal geëxporteerd naar het buitenland, bijvoorbeeld naar veilingen in Denemarken en Noord-Amerika. Het bont wordt afgezet in China, Rusland en Japan, maar ook in Italië en Griekenland.

Al in 1989 riep de PPR, die zou opgaan in GroenLinks, het kabinet op het fokken van pelsdieren te verbieden. Dat gebeurde in de jaren negentig met de vos en de chinchilla, maar de nerts werd vooralsnog ongemoeid gelaten. In 1999 nam de Tweede Kamer een motie aan waarin het kabinet werd verzocht een wet te maken om de nertsenhouderij te verbieden.

Niet alleen zorgen om het dierenwelzijn speelden een rol. Ook werd het fokken en doden van dieren louter en alleen voor een luxe modeproduct als bont onethisch geacht. Andere landbouwdieren werden tenminste nog geslacht voor consumptie, wat als een eerste levensbehoefte werd beschouwd. Maar het grootste deel van de nerts, het karkas zonder vacht, werd vernietigd.

Pim Fortuyn

Toenmalig minister van Landbouw Brinkhorst (D66) diende drie jaar later een wetsvoorstel in voor een verbod op het houden van nertsen. Kort daarna werd Pim Fortuyn vermoord, die tegen een nertsenverbod was, en in het volgende kabinet met de LPF trok de minister Veerman (CDA) van Landbouw het wetsvoorstel in.

In 2006 probeerden SP en PvdA het opnieuw, dit keer met succes, al duurde het nog tot begin 2013 dat de Wet verbod pelsdierhouderij van kracht werd. Bestaande nertsenhouderijen kregen een lange overgangstermijn tot eind 2023 om hun investeringen terug te verdienen. Maar vanaf 2024 was het over en uit met de nertsenfokkerij in Nederland.

De nertsenfokkers vochten het verbod bij de rechter aan. Die gaf de ondernemers aanvankelijk gelijk, vooral vanwege de niet al te ruimhartige compensatieregeling. Het Hof haalde daar een streep door, waarna de Hoge Raad uiteindelijk in 2016 het finale oordeel velde. De nertsenondernemers reageerden ontgoocheld en verbijsterd – enkelen pleegden uit pure wanhoop suïcide.

Jarenlang flink gegroeid

Opvallend is dat de nertsenhouderij sinds 2000 – ondanks de toenemende kritiek en weerstand vanuit de maatschappij – nog jarenlang flink is gegroeid. In 2012 telde Nederland ruim een miljoen moederdieren. Ook in de jaren daarna werd het miljoen overschreden – dat betekent dat in die jaren met de pups meegerekend zes- tot zeven miljoen nertsen op de bedrijven verbleven. Daarna zakte het aantal moederdieren iets terug tot ruim 800 duizend in 2019.

Het aantal bedrijven nam af van 192 in 2000 tot 128 vorig jaar. Dat past in het algemene landbouwbeeld van schaalvergroting. De nertsenfokkerij is jarenlang een lucratieve bedrijfstak geweest. De grootste nertsenfokker van Nederland, Jos van Deurzen uit Elsendorp, is er multimiljonair mee geworden.

Hij prijkt al jaren in de Quote-500, met een geschat vermogen van 89 miljoen euro in 2019. Van Deurzen, in 1980 begonnen met honderd nertsen, heeft niet alleen minstens tien nertsenfokkerijen in binnen- en buitenland, maar ook eigen fabrieken die nertsenvoer en nertsenkooien (en andere bedrijfsmiddelen) maken.

Meerdere fokkers mogen zich ook miljonair noemen. Maar de laatste jaren is het kommer en kwel in de nertsensector: door overproductie zijn de prijzen voor de pelzen wereldwijd ingezakt. Deed een nertsenpels in de gloriejaren 70 euro, nu is dat de helft of minder. De afgelopen jaren worden de pelzen onder de kostprijs verkocht.

Negen miljoen dollar

Volgens de sector is Nederland de derde producent van nertsen in de wereld, na China en Denemarken. Toen vorig jaar het op een na grootste pelzenveilinghuis ter wereld (North American Fur Auctions) failliet ging, bleken Brabantse nertsenfokkers tot de crediteuren te behoren. Van Ansem Group uit De Rips was met ruim negen miljoen dollar de grootste schuldeiser.

Afgelopen september deed de Fiod invallen in woningen en bedrijfspanden van negen nertsenfokkers en hun adviseurs op verdenking van grootschalige belastingfraude en witwassen. Ze zouden meer dan 50 miljoen euro aan opbrengsten van nertsenpelzen op buitenlandse veilingen via Luxemburgse rekeningen hebben weggesluisd.

De opkomst van de nertsenfokker vertoont gelijkenissen met de ontwikkeling van de varkenshouderij. Ook in deze relatief kleine agrarische bedrijfstak telt Noord-Brabant verreweg de meeste bedrijven en dieren, met Gemert-Bakel als ongekroonde nertsenhoofdstad van Nederland. Gelderland en Limburg zijn op afstand tweede en derde. De schrale zandgronden en nabijheid van pluimveebedrijven en -slachterijen (voedselbron voor nertsen) hebben daarbij een rol gespeeld.

Het is ook dezelfde ‘boerenslimheid’ die de varkenshouder en de nertsenfokker groot hebben gemaakt. Beide beroepsgroepen vechten al jaren tegen de publieke opinie, die zich steeds meer tegen de intensieve veehouderij keert. En net als de varkenshouders onderstreept ook de Nederlandse Federatie van Edelpelsdierenhouders (NFE) dat Nederlandse nertsenfokkers in de wereld vooroplopen in dierenwelzijn.

‘Maar voor sommige mensen doen we het nooit goed, al zetten we de nertsen in een gouden kooi van een hectare’, verzuchtte NFE-voorman Wim Verhagen al in 2002 tegen de Volkskrant.