Van Groningen tot Limburg: dit gaat er veranderen in de provincies

Flevoland

Flevoland kleurde paars in de verkiezingsnacht: Forum voor Democratie werd met acht zetels de grootste partij. Ook in de polderprovincie slaat de versnippering toe: zelfs het huidige vijfpartijencollege van VVD, CDA, D66, PvdA en ChristenUnie komt drie zetels tekort voor een meerderheid.

Forum voor Democratie kan in elk geval in een opzicht de messen slijpen. De partij wil stoppen met het aanleggen van windmolens (‘Beginnen met Urk weer windmolenvrij te maken’), terwijl Flevoland juist de windmolenprovincie van Nederland is. Ook wil FvD ‘stoppen met lukrake experimenten zoals bij de Oostvaardersplassen en per direct gaan zorgen voor goed wildbeheer’. Wat de partij daaronder verstaat, is nog niet duidelijk.

De grote verkiezingszege brengt FvD overigens meteen in de personele problemen. De partij krijgt acht zetels, maar heeft slechts zeven kandidaten op de lijst staan die uit Flevoland komen. De overige drie kandidaten wonen in Noord-Holland. De kieswet schrijft voor dat Statenleden in de provincie moeten wonen. De Noord-Hollandse kandidaten staan in eigen provincie ook op de lijst en zijn daar gekozen. Hoe Forum voor Democratie dit gaat oplossen is niet bekend, meldt Omroep Flevoland.

Gedeputeerde Jan de Reus, lijsttrekker voor de VVD, heeft tegenover De Stentor geen goed woord over voor de afwezigheid van Forum tijdens verkiezingsdebatten. ‘Ze hebben daarmee eigenlijk schurft aan de kiezers en de andere partijen en hopen dat meneer Baudet de zetels voor ze binnenhaalt. En waar ze voor staan, geen idee. Misschien willen ze wel een Flexit: Flevoland weg uit Nederland of zoiets.’

Zeeland

Opluchting bij het CDA in Zeeland: de partij is de grootste gebleven, gevolgd door de SGP. Nieuwkomer Forum voor Democratie verovert in een klap de derde plaats. De VVD verloor twee zetels en is nu even groot als de PvdA, stabiel op vier zetels.

Met een opkomst van 59,2 procent was de opkomst voor de provincialeverkiezingen in Zeeland de hoogste sinds 1987.

Het gaat Zeeland economisch goed: de provincie heeft de laagste werkloosheid van Nederland. Dat heeft een keerzijde: veel werkgevers, zoals het toerisme, hebben grote moeite om personeel te vinden. Dat is voor een deel te wijten aan de bevolkingskrimp: jongeren gaan buiten Zeeland studeren en komen daarna vaak niet meer terug. Het is een thema dat hoog op de agenda zal staan van het nieuw te vormen provinciebestuur.

Een andere discussie die de komende tijd moet worden beslecht, is de vraag hoeveel vakantieparken er nog mogen worden gebouwd rond de binnenwateren zoals het Zeeuwse Meer. CDA, VVD en SGP willen daar minder restricties opleggen dan de linkse partijen.

F.C. Walravens is de lijsttrekker van Forum voor Democratie in de Zeeland, maar in de provinciale campagne was hij de grote onbekende. Hij deed niet mee aan verkiezingsdebatten.

Zuid-Holland

In Zuid-Holland lijkt Forum voor Democratie met 11 van de 55 zetels de grootste partij te worden. De VVD wordt tweede met 9 zetels. Daarmee wordt Forum een belangrijke factor in het provinciehuis in Den Haag.

Het is voor de andere partijen nog gissen naar de provinciale standpunten van de nieuwkomer, omdat de campagne van Forum louter gericht was op de Eerste Kamer.

‘Indrukwekkend’, zo noemde commissaris van de koning Jaap Smit (CDA) de opmars. ‘Noblesse oblige, dat is de taal die ze daar verstaan’, aldus Smit. ‘Adel verplicht. Dus als je hiermee binnenkomt, heb je ook een verantwoordelijkheid.’

FvD kreeg de meeste stemmen in Rotterdam, waar Leefbaar Rotterdam de achterban had opgeroepen om voor Thierry Baudet te stemmen. Ook in onder andere Dordrecht, Schiedam, Vlaardingen, Maassluis, Zwijndrecht en Capelle aan den IJssel is Baudet de grote winnaar. In Delft werd GroenLinks de grootste partij. Grote verliezer is de PVV in Zuid-Holland. De partij gaat naar vier zetels, een halvering ten opzichte van vier jaar geleden.

Zuid-Holland werd de afgelopen vier jaar bestuurd door VVD, D66, CDA, SP. Opvallend is de hogere opkomst van stemmers in Rotterdam en Den Haag.

Utrecht

GroenLinks en VVD zijn elk met acht zetels even groot in de Provincie Utrecht. Forum voor Democratie is de derde partij geworden in deze provincie, met zes zetels.

Het zijn grote verschuivingen, door de komst van Forum voor Democratie, maar alle zittende partijen blijven zitting houden in de Provinciale Staten van Utrecht. De huidige coalitie (VVD, D66, CDA en GroenLinks) heeft nog steeds een meerderheid, met 26 van de 49 zetels.

D66 en CDA hebben vijf zetels, de PvdA vier, de ChristenUnie drie, PVV, SP, Partij voor de Dieren en SGP twee. 50Plus en Denk hebben één zetel bemachtigd.

Van de bijna 1 miljoen Utrechtse stemgerechtigden ging ruim 60 procent naar de stembus, 8 procent meer dan in 2015. Het zijn voorlopige uitslagen, na het tellen van de stemmen in 24 van de 26 Utrechtse gemeenten.

Noord-Holland

GroenLinks lijkt in Noord-Holland de grote winnaar te zijn, nipt gevolgd door het Forum voor Democratie. Beide partijen staan vooralsnog op negen zetels, wat voor GroenLinks een winst van vijf betekent. Denk en 50Plus/Partij voor de Ouderen zijn de andere twee winnaars in Noord-Holland. Zij komen beide met één stem de Staten in. Toch kan de uitslag in de loop van de ochtend nog iets verschuiven aangezien ruim 10 procent van de Amsterdamse stemmen nog geteld moet worden. De hoofdstad stemt duidelijk linkser dan de rest van de provincie.

Verlies is er hoe dan ook voor alle partijen in de coalitie die de afgelopen vier jaar de provincie bestuurde: VVD (-3), D66 (-4), PvdA (-1) en CDA (-1). Die partijen hadden samen een zekere meerderheid met 31 van de 55 zetels, maar die is totaal verdampt. Ook de SP en de PVV verliezen fors: zij halveren naar drie zetels.

Wat het nieuwe provinciebestuur betreft staan er twee dingen vast: er zullen minimaal vier partijen in vertegenwoordigd zijn en het zullen lastige onderhandelingen worden. Binnen de vierpartijencoalities zijn er namelijk alleen combinaties mogelijk die programmatechnisch problematisch zijn. Zeker in een provincie waar de belangrijkste onderwerpen milieugerelateerd zijn – bouwen in het groen, aanleg van nieuwe wegen en openbaar vervoer, de groei van Schiphol en windmolens – lijkt een combinatie van GroenLinks en Forum op voorhand onhaalbaar. Dat betekent dat GroenLinks zich tot de VVD zal moeten wenden. Die partij zal, zeker gezien de dreiging van Forum op rechts, op haar beurt terughoudend zijn om in een coalitie te stappen met GL, D66 en de PvdA. Het kan dus wel even duren voordat ze eruit zijn in Haarlem.

Groningen

Een nek-aan-nek-race in Groningen: GroenLinks (van 3 naar 5 zetels) of de PvdA (van 6 naar 5) lost de SP (van 8 naar 4) af als grootste partij. Dat betekent waarschijnlijk ook het einde van de socialisten in het provinciebestuur. Want voor minder dan twee gedeputeerden doen ze het niet, zei SP-lijsttrekker Eelco Eikenaar vooraf al.

Naarmate de verkiezingen dichterbij kwamen, verwerd de SP meer en meer tot een oppositiepartij binnen de eigen coalitie met D66, CDA, ChristenUnie en GroenLinks. De socialisten wilden de stap van activisme naar bestuurspartij niet maken, bijvoorbeeld als het over de gaswinning ging. Ook inzake het dreigende debacle met de nieuwe Zuidelijke ringweg om Groningen – het grootste infrastructurele project ooit in Noord-Nederland – werd de eensgezindheid op de proef gesteld.

In dat dossier moet het nieuwe provinciebestuur – waarvoor door de versnippering waarschijnlijk zes partijen nodig zijn – meteen met de billen bloot. Een tot nog toe geheim rapport komt op 1 april uit de la van verantwoordelijk gedeputeerde Fleur Gräper (D66). Twee jaar vertraging is al aangekondigd, een enorme financiële strop voor de provincie dreigt.

De komende vier jaar zullen daarnaast de gevolgen van de gaswinning de provinciale politiek weer overheersen. Zeker met de ingrijpende versterkingsoperatie die voor de deur staat. Maar dat er veel over gesproken wordt aan het Martinikerkhof zal opnieuw niet betekenen dat de nieuwbakken Statenleden er veel over te zeggen hebben.

Forum voor Democratie krijgt in Groningen vanuit het niets 5 zetels. Terwijl de partij ook hier geen provinciaal programma presenteerde, aan geen enkel regionaal verkiezingsdebat deelnam en de gaskraan wijd open wil laten staan.

Bijna alle andere partijen zijn het erover eens dat als straks de gaskraan dicht is Groningen de energieprovincie van Nederland moet blijven, maar dan de duurzame energieprovincie. Waterstof zou de motor van een nieuwe, groene economie kunnen zijn. Met GroenLinks op winst zal die ambitie eerder groter dan kleiner worden. Maar voor groene waterstof is zelf opgewekte stroom nodig. Bijvoorbeeld door windmolens op land, en daar zitten de meeste andere partijen niet op te wachten.

Friesland

In Friesland komt de zittende coalitie van CDA, VVD, SP en de Fryske Nasjonale Partij zetels te kort. Vooral vanwege het verlies van SP: van 5 naar 2 zetels. Het CDA blijft de grootste, en ook in Friesland stormt Forum voor Democratie het provinciehuis binnen (6 zetels). De PvdA (eveneens 6 zetels) lijkt kandidaat om weer mee te besturen.

Het nieuwe provinciebestuur ontkomt er de komende periode niet aan een lastige knoop door te hakken. Oplossingen voor de landbouw, het landschap en de teruglopende biodiversiteit waren deze verkiezingen het belangrijkste thema, bleek uit onderzoek van het Fries Sociaal Planbureau. ‘Landschapspijn’ is het begrip waarin het Friese ongemak samenbalt.

Onder druk van schaalvergroting en efficiëntieverhoging in de landbouw veranderde het ooit zo gevarieerde Friese landschap in een strak biljartlaken van turbogras. De kievit en andere door de Friezen gekoesterde weidevogels voelen zich er steeds minder thuis.

Vorig jaar sloeg de coalitie nog een plan de oppositie af om het waterpeil in het veenweidegebied fors te verhogen. Inmiddels zijn bijna alle partijen het er wel over eens dat er iets moet gebeuren. Maar in welke mate en in welk tempo?

Het CDA bepleitte in de campagne bij monde van voorman Sander de Rouwe de weg der geleidelijkheid, terwijl de FNP toe wil naar een volledig biologische landbouw. Maar ook Friese boeren hebben te maken met de wereldmarkt, zei VVD-statenlid Nynke Koopmans in Leeuwarder Courant. ‘De FNP ziet Fryslân als een eiland in de Waddenzee.’ Daarover is het laatste woord nog niet gesproken.

Drenthe

Ook in Drenthe kan het huidige provinciebestuur niet door zonder versterkingen, zo lijkt het. Terwijl de heren (want dat zijn het alle vier) van VVD, PvdA, CDA en ChristenUnie dat wel hadden gewild, lieten ze voor de verkiezingen weten. Mogelijk schuift GroenLinks (van 2 naar 4 zetels) aan? Dat FvD (vanuit het niets 6 zetels) gaat meebesturen lijkt zeer onwaarschijnlijk.

Het plan dat in Drenthe tot volkswoede leidt, de bouw van een groot windpark in de Veenkoloniën, gaat ook het nieuwe provinciebestuur niet tegenhouden. Sterker, als stank voor dank dreigt Den Haag zelfs met een ‘windmolenstraf’: de provincie moet net als veel andere provincies extra duurzame energie opwekken, omdat Drenthe vooral vanwege allerlei rechtszaken haar taakstelling in 2020 niet gaat halen.

Terwijl het beslag dat de energietransitie op – goedkope – Drentse grond legt al groot is. Zonneparken schieten als paddenstoelen uit de grond. Zo massaal, dat het elektriciteitsnet het niet meer aan kan. Dit wordt de crux de komende jaren: hoe gaan de Drenten niet alleen de lasten maar ook de lusten van de groene revolutie ervaren, zodat zij hun hakken uit het zand halen?

Het is voor de provincie nu al niet uit te leggen dat mensen in Nieuw Buinen wel tweehonderd meter hoge windturbines voor hun neus krijgen, terwijl er voor de zonnepanelen die de plaatselijke voetbalclub graag op het dak van de kantine wil op het stroomnet geen plek is.

Gelderland

Alle Nuon-miljarden terug naar de Gelderse burgers, dat was een van de leuzen waarmee Forum voor Democratie (FvD) in Gelderland de verkiezingen in ging. Het leverde de partij van Thierry Baudet en de Gelderse lijsttrekker Arjan de Kok een monsterzege van acht zetels op in de Gelderse Staten, overigens ruim onder het landelijk gemiddelde.

Gelderland verdiende in 2009 4,4 miljard euro met de verkoop van Nuon-aandelen. Het meeste daarvan zit nog in kas. Of Gelderse kiezers ook echt om die reden op FvD hebben gestemd is twijfelachtig, aangezien de partij in Gelderland nauwelijks campagne heeft gevoerd.

Met zijn zege is Forum in één klap de grootste partij van Gelderland, samen met de VVD, dat het verlies beperkte tot één zetel (van negen naar acht). In de exit polls donderdagavond laat stond FvD nog op een winst van zeven zetels. Dat werden er uiteindelijk acht. Dat lijkt ten koste te zijn gegaan van de CDA, dat in de definitieve uitslag een zetel meer verloor dan verwacht: de partij ging van negen naar zeven.

De regerende coalitie in Gelderland van CDA, VVD, PvdA en D66 heeft samen zeven zetels verloren en is daarmee zijn meerderheid kwijt. Het verlies is het grootst voor D66 dat drie van de zeven zetels inlevert. Bij de vorige verkiezingen was D66 nog de grote winnaar.

Op de suggestie om samen te regeren met de FvD reageren CDA en VVD zuinigjes. ‘In principe willen we het met elke partij die wordt gekozen proberen’, aldus CDA-lijsttrekker Gerhard Bos. ‘Ik weet nu alleen helemaal niet waar ze voor staan.’ VVD-voorman Jan Markink denkt er net zo over: ‘Ik wil eerst weten welk vlees ik in de kuip heb voordat we met Forum voor Democratie kunnen samenwerken.’

Net als in andere provincies heeft Forum ook in Gelderland nauwelijks regionale standpunten. FvD-lijstrekker De Kok hield de boot af. ‘Eerst maar eens rustig de uitslag afwachten.’

De andere grote winnaar in Gelderland is GroenLinks, dat zes zetels scoorde, het dubbele van nu. GroenLinks voerde onder andere campagne met de eis dat Lelystad Airport niet wordt uitgebreid. Naast D66 zijn de SP (min drie) en de PVV (min twee) de grootste verliezers.

Overijssel

Vliegveld Lelystad had een goed campagneonderwerp kunnen zijn voor de statenverkiezingen in Overijssel. Ware het niet dat alle partijen wat dat betreft min of meer op één lijn zitten: vrijwel iedereen is tegen laagvliegroutes. Alleen SP en GroenLinks zijn tegen uitbreiding überhaupt.

Het is dan ook opvallend dat uitgerekend de partij die géén uitgesproken standpunt over Lelystad heeft met de winst gaat strijken: Forum voor Democratie (FVD) springt in Overijssel van nul naar zes zetels en wordt daarmee in één klap de tweede partij in Provinciale Staten. Na het CDA, dat ondanks een verlies van twee zetels (van elf naar negen), toch de grootste blijft.

Wat nog maar eens bevestigt dat deze verkiezingen niet gingen over provinciale thema’s, maar vooral landelijk gemotiveerd waren. Dat gaat ook op voor de andere grote winnaar in Overijssel: GroenLinks, dat zijn zetelaantal meer dan zag verdubbelen (van twee naar vijf).

In Overijssel regeert precies dezelfde coalitie als in Den Haag, van VVD, CDA, D66 en Christen Unie (CU). Van deze vier bleven VVD (zes zetels) en CU stabiel (vier). De verliezers zijn CDA en D66, dat van vijf naar drie zetels ging. De huidige coalitie is daarmee haar meerderheid kwijt in de Staten.

De grote vraag in Overijssel is nu, net als in andere regio’s: wat wíl FvD precies in de provincie?

Limburg

Ook in Limburg is Forum voor Democratie vanuit het niets de op één na grootste partij geworden en krijgt 7 zetels in het Limburgse parlement. In Maastricht en Roermond werd Forum zelfs de grootste – Tweede Kamerlid en Maastrichtenaar Theo Hiddema stond bij de Limburgse Statenverkiezingen als lijstduwer op de kandidatenlijst.

Het CDA blijft in Limburg de grootste, al moesten de christen-democraten wel 2 zetels inleveren: 9 zetels. De PVV ging van 9 naar 7 zetels. PVV-lijsttrekker Robert Housmans toonde zich niettemin tevreden: ‘Het rechtse geluid wint gigantisch. Die winst van rechts, dat meer realisme-gehalte, is goed nieuws voor Limburg.’

Hij wees erop dat maar een deel van de PVV-stemmers is overgelopen naar Forum: de rest komt van andere partijen. Housmans sprak van ‘een déjà vu-gevoel’ en vergeleek de monsterzege van Forum met die van de PVV acht jaar geleden.

GroenLinks heeft het zetelaantal verdubbeld van 2 naar 4. Grootste verliezer is de voormalige coalitiepartij SP, die van 9 naar 4 zetels duikelde.

Noord-Brabant

De VVD blijft in Noord-Brabant de grootste partij. Ondanks de enorme opmars van Forum voor Democratie wisten de liberalen hun zetelaantal van 10 te behouden. Dat moet ook een opluchting zijn voor de andere gevestigde partijen: de VVD krijgt de leiding bij de coalitievorming. Het was wel een nek-aan-nek-race met Forum voor Democratie, dat echter na telling van 96 procent van de stemmen bleef steken op 9 zetels.

Vooral in West-Brabant was Forum succesvol. In Bergen op Zoom, Roosendaal en Steenbergen werd de anti-establishmentpartij de grootste, evenals in Tilburg en Waalwijk. Tilburger Hans Smolders, voormalig chauffeur van Pim Fortuyn en oppositieleider/luis in de pels van de Tilburgse politiek, staat als lijstduwer op de Brabantse kandidatenlijst van Forum. De kans dat hij met voorkeursstemmen in de Staten is gekozen, wordt groot geacht.

‘Een welgemeende felicitatie aan Forum voor Democratie’, was de reactie van de Brabantse VVD-lijsttrekker en gedeputeerde Christophe van der Maat. ‘Punt is alleen dat ik eigenlijk niet precies weet wie ik moet feliciteren.’

De versnippering in de Brabantse politiek maakt coalitievorming wel moeilijk. Coalitiepartner SP duikelt van 9 naar 5 zetels en ook D66 verliest (van 7 naar 5 zetels). De vierde coalitiepartner PvdA wist zich te handhaven op 4 zetels. ‘De laatste jaren hadden we slechte verkiezingsuitslagen, dus het voelt voor ons als winnen’, aldus PvdA-lijsttrekker Stijn Smeulders.

GroenLinks is ook een winnaar in Brabant: plus 2 naar 5 zetels. ‘Het is mooi dat zoveel Brabanders hun stem hebben uitgebracht voor een groener, gezonder en socialer Brabant’, aldus lijsttrekker Hagar Roijackers.