Van grafietregens tot Trumps importheffingen: waarom Tata Steel in nood verkeert

Tata Steel moet zwaar bezuinigen in Europa. Dit zijn de bedreigingen voor het bedrijf, waarvan de eerste drie structureel, en de laatste drie conjunctureel van aard zijn.

1. Overcapaciteit

Er is een enorme overcapaciteit in de wereld, vooral als gevolg van de bouw van nieuwe staalfabrieken in China. In totaal kan wereldwijd voor 2,2 miljard ton staal worden geproduceerd. De daadwerkelijke vraag is slechts 1,7 miljard ton staal – een overcapaciteit van 500 miljoen ton. Hoewel China de laatste jaren veel kleine verouderde fabrieken heeft gesloten, zijn er hypermoderne nieuwe fabrieken bijgekomen. Die moeten hun staal kwijt. Daarvan wordt een deel op de wereldmarkt gegooid en volgens boze concurrenten, zoals Tata Steel Europe, ook gedumpt, oftewel onder de kostprijs verkocht. Vorig jaar namen de importen van staal van buiten Europa met 12 procent toe. De EU kent antidumpingheffingen voor Chinees staal, die oplopen tot 25 procent van de prijs. Charles de Lusignan van Eurofer, de overkoepelende organisatie van Europese staalfabrikanten, zegt dat de gemiddelde antidumpingheffing niet boven de 20 procent komt. ‘Dat is zeer laag in vergelijking tot de VS, waar de heffingen kunnen oplopen tot 300 procent.’

2. Milieuoverlast

Hoewel de Europese staalindustrie mondiaal gezien relatief milieuvriendelijk is als gevolg van strikte regels, is het een zware industrie met een grote uitstoot van onder meer CO₂. Voor de productie van hoogwaardig staal in geïntegreerde fabrieken zijn kolen nodig. Tussen de 6 en 7 procent van de CO₂-uitstoot in Nederland komt van de fabriek van Tata in IJmuiden. Het bedrijf probeert daar wat aan te doen. Zo is een proeffabriek opgezet die de CO₂-uitstoot kan halveren. Maar deze fabriek is uit bezuinigingsoverwegingen op dit moment stilgelegd. Hoogovens hangt ook nog steeds een CO₂-heffing boven het hoofd. Verder zorgen grafietregens in de nabije omgeving en fijnstofuitstoot voor milieuoverlast. Hierdoor wordt het bedrijf op kosten gejaagd, zoals de bouw van een nieuwe hal die dit onmogelijk moet maken. Wel wordt steeds meer staal – 30 procent in Europa – gemaakt in elektrische ovens waarbij gerecycled staal wordt gebruikt. Maar dit is van lagere kwaliteit. ArcelorMittal, het grootste staalbedrijf ter wereld, dreigt een van zijn grootste fabrieken in Europa te sluiten, omdat de nieuwe Italiaanse regering maandag een garantie heeft ingetrokken dat het concern niet aangesproken kan worden op milieuclaims.

3. Versnippering

De staalbedrijven zijn relatief klein, zeker vergeleken met de producenten van grondstoffen. Terwijl drie grote mijnbouwconcerns tweederde van de wereldmarkt voor ijzererts in handen hebben, heeft het grootste staalbedrijf ter wereld een marktaandeel van nog geen 5 procent. De ijzerertsbedrijven halen daardoor marges van 35 procent, de staalbedrijven nog geen 10 procent. En velen zitten in de verliezen. Lakshi Mittal, eigenaar van ArcelorMittal, vindt daardoor schaalvergroting een noodzaak en koopt veel bedrijven op. Dan kan er zowel een grotere vuist worden gemaakt tegen de ertsproducenten als tegen afnemers van staal. Maar tot nu toe lukt dat slecht. Net als ieder land een eigen luchtvaartbedrijf wil, vindt ook ieder land een eigen staalbedrijf noodzaak. Pogingen voor schaalvergroting stuiten daarnaast ook af op de mededingingsautoriteiten. Zo verbood de Europese Commissie dit jaar de fusie van Tata Steel Europe met het Duitse ThyssenKrupp.

4. Afnemende vraag van auto-industrie

De auto-industrie in Europa heeft het moeilijk. Met name in Duitsland. In 2018 nam de autoproductie in Duitsland met 9,3 procent af, voor 2019 wordt een soortgelijke daling verwacht. De Duitse auto-industrie heeft het moeilijk als gevolg van dalende verkopen in China, Amerikaanse importheffingen, afnemende vraag als gevolg van deelauto’s en de transformatie naar elektrisch. Voor de staalindustrie is de auto- en motorenindustrie – automotive – na de bouw de belangrijkste klant. Tata in IJmuiden richt zich met name op automotive en heeft er daardoor veel last van.

5. Importheffingen VS

President Trump heeft vorig jaar importheffingen opgelegd van 25 procent op staal uit Europa. Reden is dat de Amerikanen vier keer zoveel staal moeten importeren dan dat ze exporteren. Formeel zijn die heffingen opgelegd vanwege de nationale veiligheid. Tata Steel wordt hierdoor benadeeld. Het bedrijf heeft relatief veel klanten in de VS die nu duurder uit zijn. Volgens Tata kunnen die bedrijven niet zonder staal uit Nederland, omdat de Amerikanen niet in staat zijn staal in de gewenste breedtes te maken. IJmuiden levert ook extreem dun en toch goed te vervormen staal voor verpakking van batterijen, aan onder meer Duracell.

6. Efficiency

Tata Steel Europe erkent dat het niet efficiënt genoeg opereert. Tot nu toe kregen vooral de Britse onderdelen de schuld dat ze te duur produceerden. Maar ook in IJmuiden moet het productieproces nu worden verbeterd. Daarom is een transformatieprogramma opgestart en is een consultancybureau ingeschakeld dat kostenbeparingen moet zien te vinden. Zo moet de organisatie simpeler worden. Het grondstofgebruik moet zuiniger en de productieprestaties moeten omhoog. Vakbonden denken echter dat de inefficiëntie het gevolg is van de eerdere bezuinigingen op onder meer het onderhoud van installaties, die daardoor vaker manco's vertonen. ‘Je weet nooit wat echt investeringen zijn of wat vooral te maken heeft met achterstallig onderhoud’, zegt bestuurder Peter Böeseken van CNV Vakmensen. Hij noemt het merkwaardig dat Tata Steel Europe nu het bedrijf in het Verenigd Koninkrijk en dat in IJmuiden over één kam scheert. ‘Maar waar de klappen echt vallen, horen we pas eind volgende maand.’