Van Gogh kleurt langzaam van zonnig geel naar bruin
Bariumsulfaat heeft een funeste uitwerking op sommige werken van Vincent van Gogh, blijkt uit onderzoek van de universiteit van Antwerpen.
Amsterdam -De boosdoener van de verkleuring van zonnig geel naar bruin in de schilderijen van Vincent van Gogh lijkt gevonden: bariumsulfaat, een stofje dat in de 19de eeuw werd gebruikt in verftubes als vulmiddel.
Dat blijkt uit het onderzoek van een internationaal team van wetenschappers onder leiding van de Universiteit van Antwerpen dat maandag in het vakblad Analytical Chemistry gepubliceerd werd.
Al in de 19de eeuw, toen Van Gogh nog leefde, was bekend dat het door de kunstenaar zo geliefde chroomgeel langzaam veranderde in bruin, waardoor zijn landschappen en zonnebloemen een deel van hun levendigheid verloren. Maar over de precieze oorzaak tastten wetenschappers lang in het duister. Want waarom verkleurden sommige schilderijen waar dit chroomgeel was gebruikt wel en anderen niet? Ook de mate van verkleuring verschilde sterk.
Nu lijkt het erop dat de kleurloze stof bariumsulfaat, gebruikt om de verf meer dikte te geven, dat proces versnelt.
'Wanneer het schilderij bloot wordt gesteld aan ultra violette straling, ontstaat aan het oppervlak een laagje chroomoxide, dat een groene kleur heeft. Met het blote oog lijkt dit bruin', zegt hoogleraar Joris Dik van de Technische Universiteit Delft. Deze chemische reactie was tot nu toe onbekend.
Van de twee schilderijen Veld met bloemen bij Arles (1988) en Oever van de Seine (1987) werd een klein monstertje verf onder de loep genomen. Met de röntgenstralen van de deeltjesversneller European Synchrotron Radiation Facility uit Grenoble werd tot op de micrometer een dwarsdoorsnede gemaakt van de korreltjes. Ook zijn bewaarde verftubes uit begin 20ste eeuw langdurig bestraald met een uv-lamp, om zo een eeuw blootstelling aan licht na te bootsen. Bij een monster uit een verftube van de Vlaamse schilder Rik Wouters was het raak: de verf veranderde in drie weken van felgeel naar chocoladebruin.
Chroomgeel was vanaf de vroeg 19de eeuw populair bij veel kunstenaars vanwege de intense kleur. Het is het gebruik van dit zonnige geel dat Van Gogh beroemd maakte. Chroomgeel was een goedkope maar weinig duurzame verfsoort. Ook toen al waren de nadelen van de verf bekend. Zo zijn er berichten van kunstenaars die zich in de 19de eeuw al beklaagden over de verkleuring.
Maar wat betekent deze wetenschappelijke vondst in de praktijk? 'Nu kan er gezocht worden naar een manier om de verkleuring af te remmen', zegt Joris Dik.
'Bij veel onderzoek naar het verouderen van schilderijen, is de conclusie dat het een proces is waar je weinig aan kunt doen. Hier is dat wellicht anders. In het vervolgonderzoek willen we achterhalen hoe snel de verf verkleurt.'
Volgens Dik zijn er wel degelijk technische mogelijkheden om het proces te vertragen. Zoals een laagje 'zelfhelend materiaal', dat slimme, reactieve eigenschappen bevat waardoor het effect van het uv-licht kan worden gestopt. Hij verwacht dat restauratoren daar minder happig op zijn. 'Het blijft natuurlijk een ethische vraag hoeveel je met een schilderij mag doen.'
Het belang van het onderzoek voor musea wordt onderstreept door Ella Hendriks, hoofdrestaurator van het Van Gogh Museum in Amsterdam. 'Voor het behoud van het erfgoed van Van Gogh op lange termijn, is het van groot belang om te weten hoe de schilderijen veranderen. Die kennis hebben wij nodig om de schilderijen ook in de toekomst zo goed mogelijk in hun oorspronkelijke pracht te behouden.'
