Van goede buren naar een 3 meter hoog hek aan de grens: oorlog heeft ook Finland en Rusland frontaal tegenover elkaar gebracht

Als halverwege de middag de zon ondergaat in de Finse grensstad Imatra, klikken de lampen aan bij de machtige stuwdam nabij het centrum, voorheen een populaire attractie voor Russische toeristen. Hoe donkerder het wordt, hoe duidelijker het beeld dat de blauwe en gele schijnwerpers projecteren op de besneeuwde dam en het bevroren water: een enorme Oekraïense vlag.

De lichtactie van het stadsbestuur is geen verrassing. De Finnen hebben fel gereageerd op de Russische invasie in Oekraïne. Eerst vroeg de Finse regering met brede steun van de bevolking het Navo-lidmaatschap aan. Daarna beperkte het de afgifte van visa aan Russen en sinds september is de grens tussen beide landen helemaal gesloten. Alleen Russen die in Finland wonen, studeren of werken komen er nog in.

Russische toeristen domineren economie

Binnenkort komt daar een barrière bij. Dan gaan de eerste palen de grond in voor de bouw van een drie meter hoog stalen hek langs de grens. Het hek zal niet de hele grens tussen Finland en Rusland bestrijken – die is 1.340 kilometer lang – maar vooral delen van het relatief goed begaanbare en meer dichtbevolkte zuidoosten.

De bouw van het hek begint in Imatra, een van de drukste grensovergangen. Van oudsher leunt de lokale economie hier op Russische toeristen. Nu die er niet meer zijn, is het zoeken naar mensen in de ijzige straten van het centrum vol kale, roomwitte appartementencomplexen. Nachtclub Broadway is permanent gesloten en in het hotel eronder is het duister. Voor elke geopende winkel is er ook een donkere etalageruit te vinden.

‘Zo zie je maar dat het niet slim is afhankelijk te zijn van één doelgroep’, zegt Lasse Koivistoinen, een 38-jarige, bebaarde ambulancebroeder, tussen de schappen van een Finse variant van de Etos. ‘Voorheen was hier zeker de helft van de nummerborden Russisch, dus de winkels en de horeca missen nu de helft aan omzet.’

Koivistoinen vertelt dat hij en veel andere inwoners van Imatra op hun beurt regelmatig de omgekeerde weg gingen om in Svetogorsk, de Russische evenknie van Imatra, goedkoop te tanken. ‘Je kon er ook alcohol en sigaretten halen, maar dan moest je verplicht één nacht in Svetogorsk blijven en dat wil je echt niet’, voegt hij er met een vies gezicht aan toe. Nu is ook even tanken al taboe. ‘Ik wil geen geld meer aan Rusland geven. Dan zou ik niet met mezelf kunnen leven.’

Voor de oorlog in Oekraïne zagen Rusland en Finland elkaar als goede buren, ondanks de ideologische verschillen en het beladen verleden – de Sovjet-republiek annexeerde in 1940 een tiende deel van Finland. ‘Ik ken veel Russen uit de tijd dat ik in Helsinki woonde. Je hebt overal goede en slechte mensen en je hoort mij niet oordelen over de gewone Rus. Ze staan daar enorm onder invloed van propaganda. Rusland is een hersenspoelmachine.’

Hek moet migranten weren

De vraag is of een grenshek daarop het juiste antwoord is. Volgens de Finse grenswacht is het noodzakelijk om te voorkomen dat Rusland in de toekomst grote groepen migranten de grens over dirigeert. Iets soortgelijks gebeurde vorig jaar in Polen, toen Belarus duizenden migranten uit Irak en Afghanistan de grens over stuurde. En in januari 2016 verschenen ineens oude Lada’s met in totaal meer dan duizend asielzoekers bij de grensovergang in Salla, duizend kilometer ten noorden van Helsinki. Na diplomatiek overleg stopte dat fenomeen, even plotseling als het was begonnen.

Volgens Katja Mannerström van de Finse Vluchtelingenraad, een ngo, is de bouw van het hek niet alleen overdreven, maar ook schadelijk. ‘Finland moet volgens internationale afspraken vluchtelingen helpen, ook als ze aan de andere kant van een grenshek staan’, zegt ze over de telefoon vanuit Helsinki. ‘Diegenen die kunnen lopen, moeten op eigen kracht naar het dichtstbijzijnde grenskantoor lopen. Kwetsbaren, zoals zwangere vrouwen en kinderen, moeten worden geholpen. Zo’n hek maakt dat alleen maar moeilijker.’

Mannerström noemt het project ‘verdrietig’. ‘Denk aan de vreugde toen de Berlijnse Muur viel. Nu bouwen we weer nieuwe muren.’

‘Een Navo-basis zou het beste zijn’

Petteri Koistinen (45), een kalende kroegbaas die in de boekwinkel van Imatra een agenda koopt, heeft geen mening over de grensmuur. Volgens Koistinen is het hek in ieder geval niet gericht tegen Russen in het algemeen. ‘Kom maar mee, dan stel ik je voor aan Andrej.’

Even later serveert hij koffie en bonbons aan de bar van zijn Street Cafe, waar het plafond volhangt met voetbalsjaaltjes en de Aperol Spritz in de aanbieding is (9 euro). Zijn vriend Andrej is de Russische manager van het gebouw waar het café is gehuisvest. De Rus komt oorspronkelijk uit het nabije Sint-Petersburg en woont al tien jaar in Imatra. ‘Tussen ons is niks veranderd en ik merk ook niks aan de mensen hier’, zegt Andrej, die uit vrees voor moeilijkheden niet met zijn achternaam in de krant wil. ‘Er zijn altijd mensen die niks van buitenlanders moeten hebben, maar ze pikken ons er niet specifiek uit.’

De 61-jarige Rus is wel kritisch over het grenshek. ‘Ik heb echt nog nooit gehoord dat mensen door het bos en de vrieskou naar Finland kwamen lopen. Waarom zou je dan een hek van 400 miljoen euro bouwen? Ik denk om de economie te stimuleren.’

Gevluchte Russen als stimulans voor economie

Volgens Andrej is het niet slim dat de Finnen de grens afgrendelen, omdat welwillende Russen nu ook niet meer kunnen komen. De Russen die hun land hebben verlaten vanwege de mobilisatie, zijn vaak hoogopgeleide mensen met geld zijn die zichzelf prima kunnen redden. ‘In Armenië en Georgië is de economie gegroeid door de vele Russen die zijn gevlucht. Dat had hier ook kunnen gebeuren.’

Dat was ook goed voor het nu zo rustige Imatra geweest, meent Andrej, want dan waren de kamers van het hostel elders in het gebouw misschien wel gevuld. De Rus vreest dat de dip in de relatie tussen de twee buurlanden lang gaat duren. ‘Eigenlijk zou het nu het beste zijn als de Navo hier een basis opent. Dat trekt veel mensen en is goed voor de economie.’