Ultrafijnstof Schiphol verergert klachten van kinderen met astma

Gezonde vrijwilligers die zich vijf uur lang ophielden bij een vliegtuigspottersplaats langs een van de start- en landingsbanen van Schiphol, waren daarna bovendien meetbaar iets kortademiger en hadden een kleine vertraging in hun hartslag. Geen acuut gezondheidsgevaar, benadrukt het RIVM, en de concentratie ultrafijnstof langs de startbaan is extremer dan in een woonwijk. Toch is niet uit te sluiten dat langdurige blootstelling ook bij gezonde mensen wel degelijk gezondheidsrisico’s oplevert, noteert het instituut.

Dat zijn ‘zorgwekkende’ bevindingen, reageert desgevraagd hoogleraar toxicologie Martin van den Berg (Universiteit Utrecht). ‘Ik denk dat Schiphol hier niet omheen kan. Uitbreiden lijkt me echt niet aan de orde zonder eerst het fijnstof aan te pakken. Vooral omdat het hier om schoolkinderen gaat. Wat je bij kinderen doet, dragen ze hun hele leven met zich mee.’

De wetenschappers, in samenwerking met onder meer het Amsterdam UMC en de Universiteit Utrecht, onderzochten de afgelopen jaren 161 kinderen van drie verschillende scholen uit Aalsmeer en Badhoevedorp, dertig kinderen met astma die ook in de omgeving wonen, gekweekte longcellen en 21 gezonde volwassenen. Daarbij maakten ze onderscheid tussen ultrafijnstof van het wegverkeer en het nog fijnere gruis van de luchtvaart, dat op sommige dagen in de buurten rondom Schiphol kan oplopen tot ruim 40 duizend deeltjes ultrafijnstof per dobbelsteentje lucht (normaal: 5- tot 20 duizend deeltjes).

Conclusie van het lijvige onderzoeksrapport: net als ultrafijnstof van het wegverkeer heeft ultrafijnstof van de luchtvaart ‘effect op de gezondheid’, al is het vooral meetbaar bij al astmatische kinderen. Vervolgonderzoek, waarvan de uitkomst in 2021 wordt verwacht, moet uitwijzen of men rondom Schiphol ook eerder doodgaat of meer medicijnen gebruikt. ‘Voor nu is de boodschap: ja, we zien effecten bij concentraties ultrafijnstof die voorkomen in de woonwijken’, zegt inhalatietoxicoloog Flemming Cassee van het RIVM. ‘En bij kinderen hebben we dit ook gemeten.’

Balans herstellen

Voor milieuorganisaties bewijst de nieuwe studie dat Schiphol met minder vluchten toe moet. ‘Het wordt tijd om de balans te herstellen tussen klimaatverandering, natuur en gezondheid aan de ene kant en economie aan de andere’, aldus de Milieufederatie Noord-Holland. Milieudefensie schatte al eerder dat omwonenden van Schiphol door het ultrafijnstof vier maanden tot een jaar korter leven, uitgaand van andere fijnstofonderzoeken.

Schiphol zelf benadrukt in een reactie dat men werkt aan een actieplan om het ultrafijnstof te reduceren. En de kennis uit het RIVM-onderzoek kan misschien ‘helpen de kwaliteit van leven voor omwonenden van en werknemers op de luchthaven te verbeteren’, aldus het vliegveld.

Ultrafijnstof bestaat uit deeltjes roet en ander verbrandingsafval die per stuk kleiner zijn dan een tienduizendste van een millimeter: te klein om met het blote oog te kunnen zien. Omdat ze zo klein zijn, kunnen ze zich overal verspreiden en diep in longcellen doordringen, waar ze lang aanwezig blijven. Ramen en deuren dichtdoen helpt niet, constateert het RIVM. Uit metingen die het RIVM samen met TNO uitvoerde blijkt dat het gehalte fijnstof rondom de luchthaven kan variëren van enkele duizenden tot veertigduizend deeltjes per kubieke centimeter lucht, afhankelijk van de wind, de vliegdrukte en het weer.

Echt schadelijk

Bekend was al dat leerlingen op scholen bij snelwegen gezondheidsschade ondervinden door fijnstof, zegt hoogleraar Van den Berg. ‘Maar dit zijn toch wel heel indrukwekkende resultaten.’ Vooral de experimenten met de longcellen maken het onderzoek overtuigend, vindt hij: daaruit blijkt dat cellen ontstekingseiwitten aanmaken als ze worden blootgesteld aan fijnstof. ‘Dan zie je het mechanisme. Het is evident dat dit echt schadelijk is.’