'Uitzending over zelfdoding is riskant'

Van onze verslaggeefster

Suzanne Baart

AMSTERDAM

Diekstra en zijn medewerkers hebben aangeboden eerst de effecten van de film op kwetsbare jongeren te onderzoeken, maar Veronica voelt daar niets voor. De uitzending staat gepland voor zondag 2 april.

'De film draagt in het geheel niet bij aan preventie. Integendeel: jongeren die al depressief zijn of dreigen vast te lopen, zullen zich na het zien van de film nog hopelozer voelen', meent Diekstra. 'De film roept vooral vragen op en geeft geen alternatieven. Het is ook onduidelijk waarom Theo een einde aan zijn leven maakt.'

Diekstra maakt zich, met zijn collega's, zorgen. Hij verwijst naar de film Dood van een scholier, die begin jaren tachtig in Duitsland op tv was. 'Het was een hele goede documentaire, die veel lof oogstte van media en publiek. Er werd uitgegaan van de beleving van de jongen.

'Na een jaar werd de film herhaald. Het effect van de uitzending en de publiciteit daaromheen, was zichtbaar in een stijging met enkele tientallen zelfdodingen door jongeren - die zich net als in de film voor de trein wierpen. Er volgde geen daling. Het betrof waarschijnlijk dus niet jongeren die het toch al van plan waren en het nu eerder deden.'

De film Stills, gemaakt door Mijke de Jong, toont de periode voor de zelfdoding van Theo, een goed uitziende, blonde en schijnbaar succesvolle jongen, die met vrienden in een mooi, groot huis woont. 'Het is de hopeloosheid met een romantisch cachet', zegt Diekstra. Hoeveel hopelozer moet iemand zich dan niet voelen die er maatschappelijk veel slechter aan toe is?'

Veronica heeft Diekstra gevraagd de film voor- en na te zitten. Volgens Joop Daalmeijer, tv-directeur van Veronica, heeft dat niets te maken met de brief van de hoogleraar. 'Stills staat geprogrammeerd voor 55 minuten en de film is maar 41 minuten.'

Daalmeijer vindt de bezorgdheid en de kritiek van Diekstra en zijn medewerkers 'een discussie onder professoren'. 'De NOS krijgt toch ook niet zo'n advies, of de makers van een speelfilm, of kranten die schrijven over zelfdoding? Stills is drama, geen voorlichtingsfilm.' De film wordt wel aangeboden aan scholen, maar met lespakketten.

Veronica organiseerde donderdag ook een congres over zelfdoding onder jongeren. Boven de 25 jaar is het aantal sterfgevallen als gevolg van suïcide groter dan in het verkeer. 'Er is de afgelopen jaren een lichte stijging', zei Diekstra. 'Suïcidaal gedrag moet ook niet los worden gezien van andere problemen als drugs, criminaliteit, ernstige problemen in het gezin, extreme faalangst en problemen rond de seksuele identiteit.'

Suïcide is ongelijk verdeeld over de sociale lagen. Volgens het nationaal scholierenonderzoek (1992) komen meer pogingen tot zelfdoding voor bij leerlingen uit het lager beroepsonderwijs en mavo en veel minder onder leerlingen van havo en vwo. Stoornissen als anorexia komen juist vaker voor in hoger opgeleide groepen.

Uit datzelfde onderzoek bleek dat 15 tot 20 procent van de jongeren kampt met min of meer ernstige problemen. Jongeren worden lichamelijk steeds vroeger volwassen, maar hun verstandelijke groei blijft daarbij achter, zegt Diekstra. 'Dat geeft soms problemen.'

Hoewel zelfdoding onder jongeren nooit geheel te voorkomen is, kunnen ouders en ook scholen letten op signalen en symptomen. Jongeren zoeken meestal niet zelf hulp. De signalen die ze uitzenden, zijn vaak niet of nauwelijks herkenbaar.

'Het denkproces bij een jongere die met zelfmoordplannen rondloopt, kan zich totaal vernauwen', aldus drs F. Duintjer, als psycholoog jeugdzorg verbonden aan een Amsterdamse Riagg. 'Ze denken in een roes. Het denken kan ook magische vormen aannemen. Zo proberen ze de wereld te beïnvloeden met hun eigen gedachten. Daarbij wordt meestal vergeten dat hun omgeving er ook mee te maken heeft.'

Er is vaak een wankel evenwicht: de jongere roept dat het leven waardeloos is, wat de omgeving harder het tegendeel laat roepen. De dood, zei Duintjer, wordt soms voorgesteld als een 'daad van bevrijding.'

Zoals de jongen die de datum van zijn dood al had vastgesteld en ook de manier waarop hij zich zou ombrengen. Hij zou zich met een mes in de buik steken en dan de zee inlopen, om herenigd te worden met de kosmos.