Uitbreiding NAVO staat voor Clinton bovenaan de lijst

REGERINGSLEIDERS in Europa, het Midden-Oosten en Azië hebben zich de afgelopen vier jaar vaak vertwijfeld afgevraagd wat de Amerikanen bezielde als er een kruisraket op Bagdad werd afgevuurd of de Egyptische secretaris-generaal van de Verenigde Naties weer eens onder curatele werd gesteld.

Regeringsleiders en ministers van Buitenlandse Zaken reizen wel naar de VS, maar veel verder dan de grens van Washington DC met Virginia of Maryland komen zij meestal niet. Hadden zij bezoeken gebracht aan de industriële centra van Ohio, Illinois, Michigan, of in het zuiden die van Dallas en Forth-Worth dan hadden zij de buitenlands-politieke manoeuvres van de president en het Congres beter begrepen.

Het draagvlak in de VS voor internationaal engagement was en is klein. Na drie oorlogen (Tweede Wereldoorlog, Korea en Vietnam) en een lange, kostbare Koude Oorlog vindt de overgrote meerderheid van de Amerikaanse bevolking dat de president en het Congres binnenlandse problemen (economie, onderwijs, Medicaid, Medicare) moeten oplossen.

In de verkiezingen van 1996 is daar geen verandering in gekomen. De uitslag van de presidents- en Congresverkiezingen kan beslist niet worden uitgelegd als een mandaat voor president Clinton om zich de komende vier jaar volledig bezig te houden met internationale politiek of Amerikaanse soldaten te gebruiken als politiemannen van de wereld.

Als het juist is dat de Amerikanen hebben gestemd voor handhaving van de status quo betekent dat ook dat zij gekozen hebben voor de terughoudende wijze waarop Clinton zich met het buitenland heeft bemoeid. Toch zal er geleidelijk aan een verschil met de eerste vier jaar waarneembaar worden.

Clinton is immers bevrijd van de terreur van de opiniepeilingen. Hij hoeft geen permanente campagne te voeren. Hoe denken de folks in Ohio erover, is een vraag die hij zich niet meer hoeft te stellen. Hij hoeft niet onmiddellijk kruisraketten op Irak af te schieten als Saddam Hussein een ondoorgrondelijke zet doet op zijn schaakbord omdat het prestige van het Witte Huis te verdedigen ten opzichte van een Republikeinse uitdager.

Van Clinton is een last afgevallen die hem in staat zal stellen zijn rol van wereldleider op een minder grillige en vrijere wijze in te vullen. Of hij daar ook werkelijk in geïnteresseerd is, moet nog blijken, maar er is reden aan te nemen dat hij zijn inspanningen om vrede te stichten in bijvoorbeeld het Midden-Oosten en Ierland zal verdubbelen.

De 50-jarige president voelde zich de eerste twee jaar zichtbaar onwennig, maar heeft veel geleerd en lijkt zich nu aanzienlijk comfortabeler te voelen op de wereldbünhe. Amerikaanse presidenten die een tweede termijn veroveren, hebben bovendien de behoefte te werken 'voor de geschiedenisboekjes'. De buitenlands-politieke raadgevers van Clinton hebben de president al geadviseerd goed na te denken over zijn 'erfenis'. Het grote voorbeeld voor Clinton is Ronald Reagan die zich in tweede termijn beijverde voor de eindzege in de Koude Oorlog.

Uitbreiding van de NAVO naar Oost-Europa staat bovenaan de lijst van buitenlands-politieke prioriteiten. Clinton wil dat aan het einde van zijn tweede termijn het bondgenootschap is uitgebreid met Polen, Hongarije en de Tsjechische Republiek. Dat is een concreet en bereikbaar doel, waar hij zich bovendien voor altijd populair mee maakt bij de grote groepen Amerikanen van Oosteuropese afkomst in het midden-westen.

De nieuwe ministers van Buitenlandse Zaken, Defensie en de nieuwe nationale veiligheidsadviseur spelen daarin een hoofdrol. De eerste belangrijke beslissingen die Clinton moet nemen zijn dan ook van personele aard. Vrijwel alle namen die circuleren lijken een verbetering in te houden na de termijn van Warren Christopher, de advocaat uit Los Angeles, die vandaag formeel zijn vertrek zal aankondigen.

De eerste beleidsmatige beslissing betreft de stationering van Amerikaanse troepen in Bosnië. Clinton had beloofd dat alle Amerikaanse GI's voor de Kerst weg zouden zijn uit de voormalige Joegoslavische republiek, maar het staat vrijwel vast dat hij zal instemmen met een verlenging van hun verblijf.

Europa hoopt dat Clinton op korte termijn ook zal besluiten de Helms-Burton-wet voor zover mogelijk op te schorten. Deze tegen Cuba gerichte wet raakt Europese en Canadese zakenlieden die voor bedrijven werken met investeringen in Cuba. Alle tekenen wijzen erop dat de president bereid is de toepassing van deze wet voor onbepaalde tijd op te schorten als de Europeanen een gebaar te maken, waaruit kan worden opgemaakt dat ook zij zich zorgen maken over de mensenrechten op Cuba. De Europese Unie onder leiding van kanselier Kohl zou zich daarnaast ook moeten bezinnen op een fundamentele verbetering van de relaties met de VS.

De landen die hopen dat het Witte Huis zich na de verkiezingen zal laten verleiden tot het steunen van een tweede termijn van secretaris-generaal Boutros Boutros Ghali, vergissen zich. De Egyptische diplomaat moet vervangen worden en daarover valt met de VS niet meer te praten. Dat besef is ook doorgedrongen tot de delegaties van de Algemene Vergadering, want het zoeken naar een vervanger is in volle gang.

Over het Midden-Oosten heeft de president zich in de campagne nauwelijks uitgelaten. Clinton heeft echter de politieke ruimte om de Israëlische regering zwaarder onder druk te zetten om noodzakelijke toegevingen te doen aan de Palestijnen en de Syriërs. Het Republikeinse Congres, de Senaat in het bijzonder, zal er scherp op toezien dat er aan premier Nethanyahu geen al te harde eisen worden gesteld. Immers ook op buitenlandspolitiek terrein heeft president Clinton geen blanco cheque ontvangen.

Oscar Garschagen