'U hebt nergens recht op'

KATWIJK AAN DEN RIJN - Hannie van Leeuwen, prominent lid van het CDA, heeft een ongemakkelijke boodschap voor de ouderen die deze middag naar de Ontmoetingskerk in het christelijke Katwijk zijn gekomen om haar te horen spreken over de toekomst van de ouderenzorg. 'Wij hebben ons afhankelijk gemaakt van zorg door professionals. We moeten zelf verantwoordelijkheid gaan dragen', houdt ze de volle zaal met senioren voor. 'Niet zeggen: ik heb recht op AWBZ. U hebt nergens recht op.'

Bij haar generatiegenoten is Hannie van Leeuwen minstens zo bekend onder haar bijnaam Straaljager-Hannie, die ze in de jaren zeventig als Tweede Kamerlid verwierf om haar felle pleidooien voor aanschaf van de F-16 en haar driftige sprintjes naar de interruptiemicrofoon. De inmiddels 87-jarige heeft nu een stok of rollator nodig bij het lopen, maar met haar directe taalgebruik is nog niks mis, blijkt na psalmgezang en het openingsgebed.

'We hebben lang op onze rechten gestaan, maar we schieten er niks mee op om elkaar een rad voor ogen te draaien', zegt ze. 'In de toekomst zullen er onvoldoende handen aan het bed zijn. Er komen minder verzorgingstehuizen, de indicaties worden strenger.' Ze steekt ook de hand in eigen boezem. 'Als lid van de Tweede Kamer ben ik er schuldig aan dat de wijkverpleging en de gezinszorg in de jaren tachtig zijn opgenomen in de AWBZ. Daardoor zijn de zorgkosten zo gestegen dat er nu moet worden bezuinigd. Achteraf zeg ik: ik had dat toen niet moeten doen. We moeten toe naar een heel andere opzet van de ouderenzorg. De discussie daarover moeten we aandurven.'

Steeds meer ouderen beginnen dat te beseffen. Het zelfbewustzijn onder ouderen groeit. De tijd van ja dokter, nee dokter lijkt voorbij. Zelf jaagt Hannie van Leeuwen als 'ervaringsdeskundige' het debat over 'de nieuwe zelfredzaamheid' volop aan. Zo wist ze te regelen dat de ouderenbonden geld kregen uit een subsidiepot van de overheid om hun leden te scholen tot volwaardige gesprekspartners van de dames en heren doktoren. Haar kijk op de nieuwe ouderenzorg heeft ze laten opnemen op dvd, zodat ouderen in heel Nederland er kennis van kunnen nemen. In haar eigen provincie, Zuid-Holland, gaat Straaljager-Hannie zelf op tournee. Met confronterende vragen.

'Moet alles wat kan? Steeds vaker wordt openlijk de vraag gesteld of een langere levensduur wel opweegt tegen de kwaliteit van leven', zegt ze tegen de ernstige grijze hoofden in de volle kerkzaal. Ze haalt een onderzoek aan van oud-minister Ab Klink, die denkt dat er jaarlijks 8 miljard euro te besparen is door overbodige medische behandelingen niet meer te vergoeden. 'Moeten de dokters in alle gevallen blijven doorbehandelen?' Voor zichzelf heeft Van Leeuwen die vraag beantwoord. Ze somt enkele van haar kwalen op: ogen, heupen, hart. 'Ik heb besloten me niet meer te laten behandelen. Als je 87 bent, heb je je leven toch wel gehad.' Lachend: 'Ik denk dat Onze Lieve Heer het daarmee eens is.'

'Wilt u ook niet behandeld worden als de kwaliteit van leven beter wordt?' vraagt een man vol ongeloof. 'Moet je de mensen dan maar laten liggen?' wil een verbijsterde mevrouw weten. Het woord euthanasie hangt onuitgesproken in de zaal. Van Leeuwen gebruikt het e-woord wel. 'Geen behandeling is passieve euthanasie. Dat is iets heel anders dan actief iemands leven beëindigen', antwoordt ze. Hardop denkend: 'Eigenlijk zou je aan elke oudere boven de 75 moeten vragen of reanimeren in alle gevallen zin heeft. Doen we dat nog als u in coma van de straat wordt geveegd?' Ze beseft dat zij in het streng christelijke Katwijk zware zaken aan de orde stelt. 'In mijn achterban ben ik een vrij links meisje', zegt ze relativerend.

Het is onvermijdelijk dat senioren meer voor hun zorg gaan betalen, stelt ze. 'De welvaart die we in Nederland hebben gekend, komt nooit meer terug. Maar arm? In de vorige eeuw, tóén waren we arm. Weet u nog hoe we hebben gesteggeld omdat de rollator uit het pakket ging? Het laatste hemd heeft geen zakken, je kunt je geld dus beter besteden aan een rollator.'

'Ouderen kunnen best zelf zorg regelen', vindt Van Leeuwen. 'Vrijwilligers kunnen je vaak helpen; als je kinderen ver weg wonen, zijn er altijd nog buren. Steunkousen aantrekken kun je tegenwoordig gemakkelijk zelf.' En heeft niet bijna iedere oudere een computer? 'Ik denk dat u gemakkelijker chat met uw kleinkinderen dan dat u op internet opzoekt wat voor kwalen u precies hebt en wat eraan te doen is.'

Senioren beslissen mee met artsen

Ouderen die hun veto uitspreken over een onderzoek naar een nieuwe kankertherapie voor 65-plussers, het is nooit eerder vertoond. Het gebeurde eind 2008 in het Universitair Medisch Centrum Sint Radboud in Nijmegen. Waarom? 'De onderzoekers keken vooral door hun medische bril, ze hadden geen rekening gehouden met het welbevinden van oudere patiënten', zegt Lout Bots, lid van het ouderenpanel dat nee zei tegen het onderzoeksplan. 'Toen het de kankerkundigen niet lukte om een beter plan te maken, hebben we het afgewezen.' Een jaar later ging een ander onderzoeksplan niet door om dezelfde reden.

Dit illustreert het toegenomen zelfbewustzijn van senioren tegenover de medische wereld. Die omslag begon toen de overheid de zorgsector voor vijf jaar een subsidie van 80 miljoen euro toezegde voor het verbeteren van de ouderenzorg. Senioren zelf moesten daarbij worden betrokken. Dit jaar wordt de balans opgemaakt. Duidelijk is dat artsen veel kunnen leren van oudere patiënten.

'Wij zeggen vaak tegen de artsen: jullie spreken een andere taal', zegt het Nijmeegse panellid Jan Festen. Hij was jarenlang longarts in het Radboud Ziekenhuis. 'Uitermate boeiend om het nu van de andere kant te bekijken. Wij willen niet alsmaar tot het uiterste gaan en alle medische hoogstandjes meemaken.'

'Onderzoekers moeten eraan wennen dat ze zo direct te maken krijgen met hun doelgroep', zegt Marcel Olde Rikkert. Langzamerhand krijgen andere specialisten oog voor de kwetsbaarheid van oudere patiënten. 'Ze zien in dat een simpele ingreep voor een oudere riskant kan zijn of niet zinvol. Vijf jaar geleden kwam hier geen cardioloog op het idee om eerst de geriater te raadplegen. Nu wel.'

undefined