Nieuws
Tweede Kamer blijft zeer verdeeld; kiezers bepalen het lot van het referendum
De invoering van een bindend correctief referendum hangt af van de samenstelling van de Tweede Kamer na de verkiezingen. Woensdag bleek in een Kamerdebat dat de verhoudingen sinds juli vorig jaar, toen een initiatiefwet van de SP 13 stemmen tekort kwam voor een tweederdemeerderheid, niet zijn gewijzigd.
Voor de invoering van het referendum is een wijziging van de Grondwet vereist. Dat kan alleen in twee stemrondes. In de eerste ronde moeten Tweede en Eerste Kamer bij gewone meerderheid instemmen. Na algemene verkiezingen dienen beide Kamers vervolgens met tweederde meerderheid voor te stemmen.
Voormalig SP-Kamerlid Ronald van Raak kwam een heel eind met het vorige initiatief voor een correctief referendum. Hij kreeg zijn wetsvoorstel in 2020 en 2021 door beide Kamers. Daarna vertrok hij naar elders, maar zijn partijgenoot Renske Leijten zette de poging voort. Die liep spaak toen vorige zomer de Tweede Kamer met tweederde meerderheid moest instemmen. De uitslag: 55 tegen, 87 voor. Dat hadden er 100 (van de 150 Tweede Kamerleden) moeten zijn.
Nog dezelfde dag diende Leijten een nieuw voorstel in. De volgende Kamerverkiezingen zijn in 2025, of zoveel eerder als het kabinet valt. Leijten wil met de huidige gewone meerderheid in beide Kamers haar initiatiefwet klaar hebben liggen voor het moment dat de nieuwe Tweede Kamer aantreedt. Mogelijk dat die 13 extra stemmen dan wel haalbaar zijn.
Ondenkbaar is dat niet. Traditionele tegenstanders als VVD (hoewel intern verdeeld) en CDA worden mogelijk kleiner. Nieuwe partijen als JA21 en BBB, voorstanders van het referendum, gaan waarschijnlijk groeien. Dat geldt ook voor de verhoudingen in de Eerste Kamer. Die wijzigen al vanaf juni, als de uitkomsten van de in maart te houden Provinciale Statenverkiezingen zijn doorgewerkt.
Grote vraag woensdag in het debat was hoe het bindend referendum in de Grondwet vorm moet krijgen. Leijten pleit ervoor de voorwaarden voor het organiseren van een referendum zoveel mogelijk op te nemen in een aparte ‘uitvoeringswet’. In de Grondwet zou de mogelijkheid van het bindend correctief referendum moeten worden opgenomen, een aantal uitzonderingsgronden (zoals referenda over het Koninklijk Huis) en de vermelding dat de uitkomstdrempel (die de geldigheid van het referendum regelt) ‘haalbaar en representatief’ moet zijn.
Volgens Leijten kan dan over die uitvoeringswet, die ook een tweederde meerderheid zou vereisen, in een later stadium worden gedebatteerd. Maar net als bij de vorige behandeling gaf dat een partij als de ChristenUnie te weinig houvast. Die wil de uitkomstdrempel in Grondwet vastleggen, een voorwaarde waar deze keer de VVD zich bij aansloot. Daarbij liet VVD-Kamerlid Chris Simons in het midden of zijn partij dan wèl voor een referendum zou stemmen.
Groot twistpunt is nog altijd hoe hoog de uitkomstdrempel moet zijn. Leijten sluit zich aan bij de staatscommissie parlementair stelsel, die in 2018 adviseerde dat een referendum geldig is als 33,3 procent van de stemgerechtigde kiezers is opgekomen. De Raad van State, wetgevingsadviseur van regering en parlement, adviseerde een hogere drempel: de helft van de gemiddelde opkomst bij Kamerverkiezingen. Dat gaat richting 40 procent.
CU-Kamerlid Stieneke de Graaf acht dat noodzakelijk, omdat het referendum een middel moet zijn dat ‘niet lichtvaardig moet worden toegepast’. Het instrument moet ‘een vangnet zijn, waarbij de lat hoog ligt’. Dat diverse wetenschappers hebben gewaarschuwd dat dan vermoedelijk geen enkel referendum rechtsgeldig zal zijn, bracht haar niet op andere gedachten. ‘In Nieuw-Zeeland is het ook een keer gelukt. Dat is heel ver weg, maar toch.’
