Trump heeft de meest overschatte generaal van Iran gedood

Qassem Soleimani wilde van zijn land een regionale grootmacht maken, maar hielp het in plaats daarvan juist naar de knoppen, zo betoogt New York Times-columnist Thomas Friedman.

Het zou best kunnen dat president Trump ooit nog een straat naar zich vernoemd krijgt in Teheran. Waarom? Omdat Trump opdracht heeft gegeven tot de liquidatie van misschien wel de grootste stommeling van Iran en de meest overschatte strateeg van het Midden-Oosten: generaal-majoor Qassem Soleimani.

Ga maar na welke inschattingsfouten deze man allemaal heeft gemaakt. In 2015 gingen de Verenigde Staten en de belangrijkste landen van Europa akkoord met de intrekking van bijna alle sancties tegen Iran, waarvan een groot deel al sinds 1979 van kracht was, als Iran zijn kernwapenprogramma voor vijftien jaar stillegde, terwijl het intussen gewoon mocht doorgaan met een vreedzaam atoomprogramma. Dat was een fantastische deal voor Iran. Het jaar erop groeide de Iraanse economie met 12 procent. En wat deed Soleimani met deze gouden kans?

Hij zette met de hoogste leider van Iran een agressief imperialistisch project op touw waardoor Iran en zijn trawanten de feitelijke machthebbers zouden worden in Beiroet, Damascus, Bagdad en Sanaa. Dat viel niet goed bij Amerika’s bondgenoten in de soennitische Arabische wereld en Israël, die wilden dat de regering-Trump hiertegen op zou treden. Trump was allang blij om een door president Obama gesloten akkoord te kunnen verscheuren, dus stapte hij uit de nucleaire deal en kondigde nieuwe oliesancties af, waardoor de Iraanse economie inmiddels met bijna tien procent is gekrompen, terwijl de werkloosheid opliep tot meer dan 16 procent.

En dat louter en alleen om te kunnen zeggen dat Teheran aan de touwtjes trekt in Beiroet, Damascus, Bagdad en Sanaa. Lekker dan.

Bij gebrek aan inkomsten in Teheran besloten de ayatollahs de benzineprijzen te verhogen, wat tot massale volksprotesten leidde. Om die de kop in te drukken, traden de Iraanse geestelijken genadeloos op tegen hun eigen burgers. Duizenden mensen werden gevangengezet of gedood, wat de legitimiteit van het regime alleen maar verder ondermijnde.

Vervolgens besloot het ‘militaire genie’ Soleimani om – nadat hij het regime van president Assad in Syrië in het zadel had helpen houden, waarbij hij de dood van 500.000 Syriërs voor lief nam – zijn hand nog verder te overspelen met een poging om Israël onder druk te zetten. Zijn plan was om pro-Iraanse milities in Libanon en Syrië aan Iraanse precisiegeleide raketten te helpen.

Maar hij kwam er al snel achter dat de strijd tegen Israël – met zijn vlekkeloos samenwerkende luchtmacht, special forces, inlichtingendiensten en cybereenheden – van een andere orde is dan de strijd tegen Al Nusra of Islamitische Staat. De Israëliërs lieten prompt hun tanden zien door een heel stel Iraniërs vanuit Syrië in doodskisten huiswaarts te laten keren en pro-Iraanse strijders tot in het westen van Irak toe te grazen te nemen.

Kolossaal geblunder

De Israëlische geheime dienst drong zelfs zo diep door in Soleimani’s Al Quds-brigade en haar buitenlandse trawanten, dat het vliegtuig met precisieminutie dat Soleimani om vijf uur ’s middags in Syrië liet landen om half zes door de Israëlische luchtmacht werd opblazen. Zo makkelijk waren Soleimani’s mannen te pakken. Als Iran een vrije pers en een echt parlement had gehad, was hij wegens kolossaal geblunder ontslagen.

Maar Soleimani maakte het nog bonter. Veel necrologieën over hem vermelden dat hij vooropging in de strijd tegen Islamitische Staat in Irak, als stille bondgenoot van Amerika. En dat klopt inderdaad. Maar wat er niet bij staat is dat Islamitische Staat mede het product is van Soleimani’s – en Irans – gestook in Irak.

Soleimani en zijn kameraden van de Al Quds-brigade zetten de sjiitische premier Nouri al-Maliki onder druk om de soennieten uit de Iraakse regering en het leger te gooien, om soennitische militairen geen soldij meer te betalen, om vreedzame soennitische demonstranten op te pakken en te doden en om Irak om te vormen tot een sjiitische sektarische staat. Dat resulteerde in de opkomst van IS.

En het kwam door Soleimani’s project om van Iran de belangrijkste grootmacht in het Midden-Oosten te maken dat Iran de meest gehate macht werd in het Midden-Oosten onder veel opkomende democratiseringsbewegingen – soennitische én sjiitische – in Libanon, Syrië en Irak.

Zoals de Iraans-Amerikaanse wetenschapper Ray Takey schrijft in een verstandig essay in Politico was Soleimani de laatste jaren bezig met het oprekken van Irans imperialistische grenzen. ‘Voor het eerst in zijn geschiedenis werd Iran een echte regionale grootmacht, die zijn invloed deed gelden van de Middellandse Zee tot aan de Perzische Golf. Soleimani begreep dat de Perzen niet bereid zouden zijn om voor Arabieren te sterven op verre slagvelden, dus rekruteerde hij in plaats daarvan Arabieren en Afghanen als hulptroepen. Hij pochte vaak hoe snel hij een militie kon optuigen en in stelling brengen tegen verschillende vijanden van Iran.’

Schaduwstaten

Het waren juist die milities van Soleimani – Hezbollah in Libanon en Syrië, de Volksmobilisatiestrijders in Irak en de Houthi’s in Jemen – die in al deze landen pro-Iraanse sjiitische schaduwstaten creëerden. En het waren juist die schaduwstaten die zorgden dat deze landen verdeeld bleven, dat de corruptie zo welig tierde en dat er geen infrastructuur van de grond kwam – scholen, wegen, elektriciteit.

En daardoor werden Soleimani en zijn marionetten – zijn ‘kingmakers’ in Libanon, Syrië en Irak – steeds meer gezien en gehaat als imperialistische krachten in de regio, veel meer dan Trumps Amerika. Dat gaf de aanzet tot de opkomst van authentieke, breed gedragen democratiseringsbewegingen in Libanon en Irak, waarin soennieten en sjiieten hand in hand de straat op gingen om een niet-corrupt, niet-sektarisch democratisch bestuur te eisen.

Op 27 november staken Iraakse sjiieten – jawel, Iraakse sjiieten – het Iraanse consulaat in het Iraakse Najaf in de fik, haalden de Iraanse vlag van het gebouw en hesen in plaats daarvan de vlag van Irak. Eerder al, in september 2018, hadden Iraakse sjiieten het Iraanse consulaat in Basra in brand gezet uit woede over de Iraanse bemoeienis met de Iraakse politiek.

Het hele ‘protest’ bij de Amerikaanse ambassade in Bagdad, vorige week, was vrijwel zeker een door Soleimani bekokstoofde operatie om de schijn te wekken dat de Irakezen Amerika weg wilden hebben, terwijl het in feite andersom was. De betogers waren betaalde leden van een pro-Iraanse militie. Geen mens in Bagdad trapte daar in.

In zekere zin is dat Soleimani’s dood geworden. Hij wilde zijn geblunder in Irak zo graag verhullen dat hij de Amerikanen daar met beschietingen begon te provoceren, in de hoop dat ze terug zouden vechten en dat er Iraakse slachtoffers zouden vallen, waarna de Irakezen zich tegen de Verenigde Staten zouden keren. Maar Trump hapte niet en liet Soleimani zelf uit de weg ruimen.

Ik heb geen idee of hij daar verstandig aan heeft gedaan of wat de uiteindelijke gevolgen zullen zijn. Maar er zijn twee dingen die ik wél weet over het Midden-Oosten.

Chaos

Ten eerste is het tegenovergestelde van ‘slecht’ in het Midden-Oosten meestal niet ‘goed’. Het tegenovergestelde van slecht is vaak ‘chaos’. Als je een slecht mens als Soleimani uitschakelt, komt daar niet per se een goed mens, of een goed beleid, voor in de plaats. Soleimani is onderdeel van een systeem, de Islamitische Revolutie in Iran. Die revolutie weet dankzij oliegeld en geweld al sinds 1979 aan de macht te blijven. Dat is de tragiek van Iran, en daar zal de dood van een enkele Iraanse generaal niets aan veranderen.

Het huidige Iran is de erfgenaam van een grootse beschaving, een land met een uiterst getalenteerde bevolking en een waardevolle cultuur. Waar ter wereld Iraniërs ook komen, floreren ze als wetenschappers, artsen, kunstenaars, schrijvers en filmmakers – alleen niet in de Islamitische Republiek Iran, die grossiert in exportproducten als zelfmoordaanslagen, cyberterrorisme en militieleiders. Alleen al het simpele feit dat Soleimani vermoedelijk de beroemdste Iraniër in de regio was, tekent de totale leegheid van het regime, dat de levens van twee generaties Iraniërs heeft verkwanseld door respectabiliteit te zoeken op de verkeerde plekken en op de verkeerde manieren.

Het tweede dat ik weet, is dat in het Midden-Oosten belangrijke politieke ontwikkelingen komen in de ochtend ná de volgende ochtend.

Zeker, er zal de komende dagen luidruchtig worden geprotesteerd in Iran, er zullen Amerikaanse vlaggen worden verbrand en er zal worden gejammerd om de ‘martelaar’. En de ochtend na de volgende ochtend? Er zullen duizend gesprekken worden gevoerd in Iran waarover niets naar buiten komt. Die gaan over de schertsvertoning die hun regime is en over alle rijkdom en talent dat het heeft verspild aan het imperialistische project waarmee Iran zich zo gehaat heeft gemaakt in het Midden-Oosten.

En zeker, de volgende ochtend zullen de soennitische Arabische bondgenoten van Amerika stilletjes blij zijn om Soleimani’s dood. Maar we mogen nooit vergeten dat veel soennitische Arabische regimes door hun eigen falen – door het gebrek aan vrijheid, modern onderwijs en vrouwenrechten – zo verzwakt zijn dat Iran er van binnenuit met zijn marionettenmilities de touwtjes in handen kon nemen.

Terwijl ik dit schrijf, zit ik in een vliegtuig boven Nieuw-Zeeland, waar de rook van de bosbranden 4.000 kilometer verderop in het oosten van Australië te zien en te voelen is. Moeder Natuur kent de naam van Soleimani niet, maar in de Arabische wereld zal iedereen weldra de hare kennen. Want in het Midden-Oosten, met Iran voorop, ontvouwt zich een reusachtige milieuramp, door watertekorten, verwoestijning en overbevolking. Als de regeringen daar niet ophouden met vechten en eendrachtig een vuist maken tegen de klimaatverandering – in plaats van militaire dwaallichten te bejubelen die mislukte staten veroveren om ze nog mislukter te maken – zijn ze allemaal verdoemd.

© The New York Times. Vertaling ­Cecilia Tabak