Trage mootjes-Verdi kent virtuoze momenten
Verdi, Rigoletto: de aria La donna è mobile. De tenor Hector Sandoval besluit zijn ironische romance met een ronde, welgeschapen, chocoladelettervormige topnoot, maar oogst er niet het begin van een applaus mee. Dat was ook niet de bedoeling, maar de tenor staat er toch ietwat verloren bij. Bijval is er wel voor de brommer, waarop de acteur die de 'Italiaanse gastarbeider' Gino speelt wegscheurt, met achterop zijn liefje, een Duitse metaalarbeidersvrouw.
De vrouwelijke 'wispelturigheid' of mobilità krijgt hier nieuwe inhoud. En om dat soort dingen gaat het, als je het hebt over het voorstellingstype dat in het festival RuhrTriennale wordt betiteld als Kreation. Een genre waarmee de festivalleider Gerard Mortier Neue Wege des Musiktheaters wil inslaan.
Verdi, het slotduet La fatal pietra uit Aida. De Egyptische veldheer Radames en de slavin Aida (de tenor Sandoval en de sopraan Carol Wilson) bezingen in schrijnend serene tonen hun afscheid van het leven. We kijken naar de eerder genoemde metaalarbeidersvrouw (Chris Nietvelt), die op het punt staat haar kinderen in de steek te laten, met haar handtasje klaar voor de reis naar Italië. Zittend op de grond eet ze met haar zoons nog een laatste ijsje.
De ijsjes zijn van het type cornetto, niet echt lekker waarschijnlijk, maar geen probleem. Het is een pracht van een scène, hartverscheurend in z'n beroering van een universele afscheidssnaar.
Met dat tafereel had Sentimenti , de creatie die de ZT/Hollandia-regisseurs Johan Simons, Paul Koek en hun medewerkers concipieerden voor het festival Ruhrtriennale, rustig mogen stoppen. Jammer dat het nog een poosje doorgaat, want Simons en Koek besloten dat Muti ook weer terug moet komen (muziek: Il trovatore, tweede akte). Veertig jaar latereVindt zij, in een zeer lange sterfscène haar eind, met (subtiel) slechts een van haar zoons aan het bed (stilte, stilte, muziek: La traviata, derde akte, aria van de stervende longlijdster Violetta).
Verdi als 'materiaal' voor huiskamerdrama. Verdi als 'eerbetoon aan de werkers van het Ruhrgebied', zoals de geste luidt in het programmaboek. Verdi als alomvattende klankcoulisse van het 'gevoel'.
Daarmee hebben Simons en Koek zich een probleem op de hals gehaald: hun Sentimenti is geen toneel en geen opera, maar iets van allebei. Het gevolg is dat verschillende soorten 'tijd' elkaar in de weg zitten, want gezongen tijd is iets anders dan gesproken tijd. Waar een goed geënsceneerde Verdi-opera voorbij is voor je het weet, is een fragmenten- en mootjes-Verdi een zaak van stilstaan en op gang komen.
Dan kan een voorstelling van tweeënhalf uur lang duren, zeker als Verdi enkele essentiële middelen uit handen worden geslagen, zoals een opera-orkest met volbloed-strijkerscorps en het tsjingboem van bekkens en grote trom. De door Paul Koek (en helpers) bewerkte Verdi, gereduceerd voor een contrastvol kamerensemble met trouvailles als blokfluiten, een bassaxofoon en een accordeon, klinkt op sterke momenten schimmig en onaards.
Op z'n zwakst is de klank mager en timide. Op z'n grappigst, in een kroegscène met kwakende trombone en andere rondstruinende musici (waarbij een acterende 'buurman' navrant genoeg ook zijn beurt meepakt bij Muti), klinken Verdi-nootjes naar Nino Rota, maar dat weet iedereen die Verdi wel eens in een ijssalon uit de transistorradio heeft horen schallen.
Sentimenti speelt zich af in de Jahrhunderthalle, de navel van het voormalige staalindustriecomplex in Bochum. Gespeeld wordt op een groot vlak, bedekt met bruinkoolbriketten. Met dertien acteurs maken ook elf musici en vier operazangers deel uit van de scène. Voornaamste verteller is de Hollandia-acteur Jeroen Willems, 'zoon Simon', die zich aan het sterfbed van zijn moeder de gebeurtenissen uit zijn jeugd herinnert, geholpen door een Verdi-plaat op moeders pickupje. Willems, een meester van de Duitse dictie, en nog meesterlijker waar het gaat om sigaretten roken met peinzende blik, vult de frequente stiltes in deze raamvertelling met een bepaald 'Jeroen Willems'-soort acteurspoëzie, waardoor de gaten in de voorstelling draaglijk blijven.
Spil van het eigenlijke drama is Chris Nietvelt, die van gedaante weet te wisselen waar je bij staat, van kreupele bejaarde naar het swingende, rokende en sehnsüchtige moedertje dat ze ooit was, huppelend in zelfgenaaide jurkjes (knippatroon uit de Burda), en met oneindig raffinement wapperend met pasgelakte nagels.
Sentimenti : het is virtuoos, soms aanstekelijk, af en toe hartverscheurend, maar niet zelden ook zagerig en traag, en dan ga je onwillekeurig zitten verlangen naar een Bulgaarse reis-Traviata. We misten ook het Schlager-geluid van Conny Froboess met Zwei kleine Italiener.
RuhrTriennale: Sentimenti van Johan Simons en Paul Koek met muziek van Verdi door ZT Hollandia o.l.v. Simons en Koek (dirigent: Edward Gardner). Bochum, Jahrhunderthalle.
