Ton Nijhuis: 'Het is dom dat ze de Jamaicacoalitie hebben laten knallen'

Bent u verrast?

In het Duits zou je zeggen: Jein. Ja, ik ben verrast dat het uiteindelijk niet gelukt is. Maar ook niet verrast, omdat de afgelopen weken de stemming zo dramatisch was dat het moeilijk was er goed uit te komen. Het probleem is geweest dat de kleinere partijen de onderhandelingen zijn ingegaan met een negatieve houding: zij wilden op hun eigen thema's scoren en niets weggeven. Hierdoor werd het steeds ingewikkelder om een compromis te sluiten. Alleen de CDU stak niet zijn hakken in het zand. Terwijl er genoeg thema's waren waar de partijen elkaar hadden kunnen vinden, bijvoorbeeld over de uitbouw van de infrastructuur of de modernisering van de economie. Ik had niet verwacht dat ze uiteindelijk zo dom zouden zijn dat ze dit zouden laten knallen.'

Waarom noemt u het dom?

'Dit was de unieke mogelijkheid om in Duitsland een stabiele regering te vormen op een heel nieuwe basis die ook toekomstgericht had kunnen werken. Een voortzetting van de grote coalitie - van SPD en CDU/CSU - was niet wenselijk. Niet na de nederlaag van de SPD maar ook niet omdat dan de AfD de grootste oppositiepartij zou zijn. Dat zou je niet moeten willen in de Bondsdag. De Jamaicacoalitie was een experiment dat de moeite waard was, een regering met de nadruk op economische modernisering met aandacht voor het milieu. Inhoudelijk was dat het beste geweest. Het is ook dom omdat er geen echte alternatieven zijn.'

Een alternatief is nieuwe verkiezingen uitschrijven.

'Ja, maar als je naar de peilingen kijkt, ziet het er niet naar uit dat er nieuwe opties op tafel zullen komen. De AfD zou ook met nieuwe verkiezingen ruim boven de 10 procent blijven. Ik zie niet in wat verkiezingen zouden oplossen.'

In hoeverre heeft deze gang van zaken met de persoon Merkel te maken?

'Wellicht speelt een rol bij de andere partijen dat ze weten dat in een regering met Merkel zitten, nooit goed is voor de coalitiegenoten. De SPD heeft verloren, de FDP heeft het eerder moeten bekopen. Merkel is iemand die alle standpunten naar zich toe kan trekken en men weet dus dat het lastig is om je dan te profileren. Zij strijkt met de eer en de kleine partijen zitten op de blaren. Merkel heeft zich weinig bemoeid met de onderhandelingen. Want elk compromis dat eruit was gekomen, was goed voor de CDU, die ongeveer in het midden zit. Maar omdat Merkel ook niet heeft bijgedragen aan een groot positief project is de negatieve stemming wellicht versterkt.'

In Nederland was de formatie ook lastig. Merkel is dus niet in staat om à la Rutte mensen te binden om zo toch een regering te vormen?

'Merkel is natuurlijk een voorzichtig opererende politica. Maar in dit geval heeft het er meer mee te maken dat Nederland klein is met 150 Kamerleden, Den Haag is een dorp. Dan werkt zo'n amicale en inclusieve omgang van Rutte goed. Duitsland is groot, heeft meer dan 700 Bondsdagleden, waarbij partijen allemaal eigen interne machtsstructuren hebben. Merkel kan niet even gezellig babbelen met Christan Lindner van de FDP. De setting is formeler.'

De Jamaicacoalitie is onmogelijk, wat nu?

'Allereerst zal de vraag zijn of de SPD toch overstag zal gaan om een grote coalitie met de CDU te vormen. Maar als de SPD dat categorisch blijft afwijzen, zou dat tot nieuwe verkiezingen kunnen leiden. Het kan ook zijn dat de SPD zegt: we willen het gesprek aangaan maar niet onder Merkel. Dan moet zij terugtreden en dan zal het CDU met iemand anders moeten komen.'

Dus dit kan het einde van het tijdperk Merkel inluiden?

'Het einde van Merkel is al zo vaak voorspeld. Ooit zal men gelijk krijgen maar velen zijn te vroeg geweest.'

Het worden spannende tijden.

'Er is een oude Chinese vloek. Als je iemand iets slechts toewenst, zeg je: 'Moge u spannende tijden tegemoet gaan.' Het is niet goed wat er nu gebeurt. Niet voor Duitsland, niet voor Europa. We hebben grote problemen: Er zou een antwoord op Macron moeten komen, de EU moet een nieuwe impuls krijgen, de Brexit moet verder worden uitonderhandeld, we hebben problemen met Rusland, de monetaire crisis kan elk moment de kop opsteken, met de VS loopt het niet lekker. Het was beter geweest als het minder spannend was geweest.'