nieuwsWIV
Toezichthouder: burger loopt toch risico door ‘sleepwet’
De burger is onvoldoende beschermd tegen onrechtmatige gegevensverwerking door de inlichtingendiensten, die met de nieuwe inlichtingenwet – door critici de sleepwet genoemd –ruimere bevoegdheden hebben gekregen.
Dat schrijft de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) in een dinsdag gepubliceerde voortgangsrapportage. De commissie constateert ‘risico’s voor onrechtmatig handelen’ door de beide inlichtingendiensten, omdat diverse waarborgen voor privacy die voortvloeien uit de nieuwe wet nog geen dagelijkse uitvoeringspraktijk zijn.
Daardoor kunnen burgers onbedoeld slachtoffer worden van de sleepwet, zoals de nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) in de volksmond heet. De Wiv geeft de diensten de mogelijkheid niet alleen ethergebonden informatie af te tappen, maar ook op alle nieuwe communicatiekanalen actief te zijn. Zij mogen bulkgegevens verzamelen (‘slepen’), maar om de privacy van burgers te beschermen mogen zij daaruit alleen de relevante informatie gebruiken.
Argwaan
Juist deze bulkinterceptie wekte bij veel mensen argwaan. Bij het raadgevend referendum van 21 maart stemde 49,4 procent van de kiezers tegen de wet en 46,5 voor, bij een opkomstpercentage van 51,5. Daarmee was de uitslag geldig, maar niet bindend. Het kabinet besloot de wet toch in te voeren per 1 mei, omdat zowel vooraf als achteraf momenten zijn ingebouwd waarop het handelen van de diensten wordt getoetst.
Vrijdag stuurde het kabinet al een wetsvoorstel met twee extra aanscherpingen voor advies naar de Raad van State. De eerste spitst de verplichting van de diensten hun bevoegdheden ‘zo gericht mogelijk’ in te zetten nog verder toe. De tweede gaat over de afwegingen om informatie met buitenlandse diensten te delen. Beide aanscherpingen vloeien voort uit de uitslag van het referendum, maar zullen pas na behandeling in Tweede en Eerste Kamer kunnen ingaan. Dat is op zijn vroegst medio 2019.
De CTIVD controleert de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD), waarvoor respectievelijk de ministers Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken, D66) en Ank Bijleveld (Defensie, CDA) verantwoordelijk zijn. De commissie stelt vast dat door het achterlopen van de diensten ‘effectief extern toezicht nog onvoldoende mogelijk is’. De CTIVD kondigt aan in elk geval tot mei 2020 elk half jaar over de werking van de nieuwe Wiv te zullen rapporteren.
Meer impact
De bewindslieden zeggen in een reactie dat invoering van de wet ‘meer impact heeft dan door ons bij de totstandkoming van de wet is onderkend’. De nieuwe richtlijnen kosten de diensten ‘veel tijd en inspanning’, terwijl zij tegelijkertijd ervoor moeten zorgen dat ‘de bescherming van de nationale veiligheid doorgang vindt’.
Kamerlid Kees Verhoeven van regeringspartij D66, aanvankelijk tegen de Wiv maar uiteindelijk voor: ‘Het politieke signaal is heel duidelijk geweest: wat de diensten te veel verzamelen, moeten ze weggooien. Dit is nu vooral een uitvoeringskwestie.’
GroenLinks-Kamerlid Kathalijne Buitenweg: ‘De vliegende haast waarmee de Wiv moest worden ingevoerd, heeft de waarborgen voor de burger kind van de rekening gemaakt. Dat doet geen recht aan de kiezer. Onbegrijpelijk.’
Ontdek in onze spionagecheck wat de wet betekent
De nieuwe inlichtingenwet gaat over veel. Van het delen van data met buitenlandse partners tot het hacken via derden, van de ongerichte kabeltoegang (hier komt die term ‘sleepwet’ vandaan!) tot direct tappen. Doorloop deze fictieve scenario’s die een indruk geven wat de wet voor jou betekent.
