'Toen de Lieve Heer het geduld uitdeelde, waren veel SP'ers aan het flyeren'

Hij is gereformeerd, geboren in het Noord-Hollandse Heerhugowaard, draagt altijd een pak, was wetenschapper en wordt geprezen om zijn verzoenende gaven. Het zijn niet de kenmerken die direct doen denken aan een SP'er.

Toch is juist wethouder Arjan Vliegenthart (36) de man van wie de partij hoge verwachtingen heeft. Samen met zijn collega Laurens Ivens moet hij in Amsterdam bewijzen dat de SP de omslag kan maken van actiepartij naar bestuurderspartij. Hij moet laten zien dat de SP niet alleen roept, maar ook doet. De SP vormt sinds juni samen met D66 en VVD het college in Amsterdam.

Vliegenthart - voormalig directeur van het wetenschappelijk bureau, de jongste senator van zijn lichting en formateur van het Amsterdamse college - heeft een snelle carrière gemaakt binnen de partij. Na partijleider Emile Roemer en de eeuwige Jan Marijnissen, oprichter en thans voorzitter van de SP, staat hij hoog in de partijhiërarchie.

Zelf maakt Vliegenthart geen moment de indruk te lijden onder de zware verantwoordelijkheid die op zijn schouders drukt. Hij vertelt opgewekt hoe hij 's ochtends zijn kinderen naar school brengt in zijn wijk Bos en Lommer en vervolgens dwars door Amsterdam naar het stadhuis fietst. Hij heeft niet de grootste kamer, zegt hij, maar wel een prachtig uitzicht: op de Amstel en de Munttoren, en op het beeld van Spinoza, dat hem eraan herinnert dat het doel van de staat de vrijheid is.

Vliegenthart beseft dat Amsterdam behalve de grootste stad van het land, ook een proeftuin is voor landelijke coalities. Een lange stoet wethouders vertrok naar Den Haag om daar minister te worden. Voor de SP is dat vooruitzicht nog belangrijker dan voor andere partijen.

Bij de laatste landelijke verkiezingen dagdroomde de SP openlijk over regeringsdeelname, maar de kiezer hielp de partij toen op ruwe wijze uit die fantasie: veel linkse stemmen belandden bij de bestuurlijke PvdA en niet bij de activistische SP. Sindsdien zint SP-leider Roemer op revanche.

Volgens Vliegenthart, die destijds campagneleider was, hoort het allemaal bij de volwassenwording van zijn partij. Net als in de puberteit gaat het met tegenslagen en groeistuipen. Nu, met twee wethouders in de hoofdstad, raakt de partij weer een beetje meer volgroeid. Naast het schreeuwerige activisme komt er ruimte voor afgewogen bestuurders-logica.

En het bijzondere is: Vliegenthart heeft zelf óók die ontwikkeling doorgemaakt. Hij heeft een jeugdige uitstraling, dat is het niet, met zijn gladgeschoren gezicht en zijn enigszins hoge stem. Maar op een zeker moment is de dwarse puber die hij ooit was, veranderd in een weloverwogen stadsbestuurder. Hij kan symbool staan voor de transformatie die zich bij de SP voltrekt.

DE JONGE ACTIVIST

De vader van Arjan Vliegenthart is dominee in de gereformeerde kerk, zijn moeder werkte bij het arbeidspastoraat. Beiden stemmen links, zijn vegetarisch en tegen kernbewapening. Ze vinden van alles over ongelijkheid in de wereld, maar ze vinden vooral ook dat ze daaraan zelf iets moeten doen.

In de Bijlmer, waar vader Vliegenthart een aantal jaren preekte, werden daarom op Eerste Kerstdag nog voor de kerkdienst met het hele gezin kerstpakketten uitgedeeld aan mensen die moesten werken. Vliegenthart: 'Daarna gingen we dan nog naar een ontmoetingscentrum voor dak- en thuislozen. Zat ik te schaken met zwervers. Ik had na zo'n dag echt wel mijn bekomst van al die liefdadigheid.

'Toen was het een moetje, maar je neemt het wel je hele leven mee. Je ziet een kant van de samenleving die je als gewoon werkende en gewoon levende in de stad niet zo vaak tegenkomt.'

Het opgroeien in de Bijlmer had zijn goede en slechte kanten. 'We zaten met tientallen nationaliteiten in de klas, we vierden bijvoorbeeld ook ramadan. Maar de donkere kant was er ook. Ik ben beroofd van mijn fiets toen ik op weg was naar voetbaltraining. Ik was blij dat we verhuisden naar Landsmeer.'

Wat was het moment waarop u zelf in actie kwam?

'De bombardementen op Belgrado tijdens de Kosovo-oorlog in 1999. Dat vond ik mesjogge. Ik studeerde net, had voor het eerst gestemd, op GroenLinks. Ik hoorde Paul Rosenmöller zeggen dat ze misschien niet tegen waren. Ik dacht: wat is dit?'

Waarom wist u zo zeker dat het niet goed is om bommen te gooien?

'Met bommen maak je geen vrede. Ik heb toen op een heel winderige Dam met tweehonderd mensen in de kou staan demonstreren. Het stelde qua aantal niks voor, we werden bijna weggeblazen. Maar ik dacht: dit is wel wat je op dit moment moet doen. Je moet laten weten dat ook in onze samenleving - Nederland deed mee aan de oorlog - er een groep is die zegt: nee.'

U wist zeker dat u gelijk had?

'Dat is het hele leven helaas zo gebleven. Ik dacht wel dat ik gelijk had ja. Het wordt minder, maar ik blijf een betweter.'

Wanneer werd u actief bij de SP?

'In 2003, nadat Pim Fortuyn was vermoord. Voor mijn politieke generatie was de Fortuyn-revolte een beslissend moment. Wij hadden het idee van: als je het niet met hem eens bent, moet je nu ook wel gaan staan. Ik vond het in hoge mate gepolariseerde klimaat heel naar.

'Maar een van zijn grootste verdiensten was wel dat het politieke debat opnieuw begon. In die tijd van Paars, toen alles win-win was en in technocratische oplossingen werd gedacht, raakten veel mensen weer betrokken.'

De gedaantewisseling

'Arjan Vliegenthart is een mooi bewijs dat de SP heel capabele bestuurders in huis heeft', zegt fractievoorzitter Jan Paternotte van de Amsterdamse D66-fractie. 'Hij draagt bij aan de harmonie in het college.' D66 zat twaalf jaar samen met de SP in de oppositie. Dat schept een band. Maar ook oppositieleider Marjolein Moorman, fractievoorzitter van de PvdA, is complimenteus. 'Hij wil samen met de hele gemeenteraad besturen, dat waarderen we zeer.'

Hoe goed Vliegentharts aanpak werkt, blijkt eind november. Hij sleept twee belangrijke SP-voornemens binnen: niet alleen werklozen, ook werkende Amsterdammers kunnen gebruikmaken van armoedevoorzieningen. Ook komt er veel geld bij voor een nieuwe aanpak van de jeugdwerkloosheid. Soepel en charmant, complimenten uitdelend aan coalitie, oppositie en collega-wethouders, met begrip voor de kanttekeningen die sommige fracties plaatsen, verzekert hij zich van steun van de complete gemeenteraad.

Uw broer, de wetenschapper Rens Vliegenthart, vertelde dat u vroeger heel fel was in discussies. Nu wordt u omschreven als verzoener. Hoe komt het dat u zo bent veranderd?

'Volgens onze fractievoorzitter in de Eerste Kamer, Tiny Kox, is het een voordeel dat ik de Tweede Kamer heb overgeslagen. Als senator kun je veel doen, maar roeptoeteren, gelijkhebben, strijden, dat zijn allemaal eigenschappen die doodslaan in de Eerste Kamer. Daar zit niemand van de pers. Je collega's denken na twee keer: ja, het is wel grappig, maar hier kunnen we niet serieus een gesprek mee voeren. Met gelijkhebberigheid kom je in de senaat niet ver.

'Ik heb heel veel geleerd van Klaas de Vries (PvdA-senator, red.). Die kwam maar twee keer in een debat met een interruptie. Maar als-ie kwam dan wist je: het is raak. Hier gaat het naar de politieke kern. Dat is kijken, luisteren, wachten. Hoe beter je luistert, hoe minder je bezig bent met wat je gaat zeggen, hoe beter je het moment kunt kiezen: nu moet ik komen.'

undefined

Je zou zo'n leerschool elke SP'er gunnen.

'Ik zeg wel eens: toen de Lieve Heer het geduld uitdeelde, waren veel SP'ers aan het flyeren.'

undefined

Maar u bent altijd een betweter gebleven, zegt u. Hoe moeten we dat rijmen met de nadruk op luisteren?

'Ook voor een betweter die het gelijkhebberige in zijn karakter heeft zitten, kan het geen kwaad dat andere ook te ontwikkelen. Als je niet alleen gelijk wilt hebben, maar ook wilt krijgen, moet je gaan zoeken naar waar de potentiële brug zit tussen datgene wat jij vindt en wat anderen vinden.'

undefined

De fractieleiders in de Amsterdamse gemeenteraad hebben bewondering voor de snelheid waarmee u het besturen heeft opgepakt. Hoe heeft u dat gedaan?

'Ik heb me wijs gemaakt. In de Eerste Kamer lopen veel Amsterdamse oud-bestuurders rond: Guusje ter Horst, Frank de Grave, een bataljon aan oud-ministers. Ik heb geregeld gevraagd: hoe werkt dat nou, besturen? Dat sla je op.'

undefined

Wat heeft u onthouden?

'Maak op dag één helder wat je speerpunten zijn. Want dan weten je ambtenaren waar ze voor moeten gaan hollen. Voor 80 procent blijft het business as usual, maar voor 20 procent gaan we het echt anders doen. Daar wil de bestuurder dat we tempo maken. Kies je politieke prioriteiten.'

undefined

'Arjan heeft nu een tefallaag', zegt uw broer, 'hij laat alles van zich af glijden.' Hij kende u vroeger helemaal niet zo. Hoe is dat zo gekomen?

'Door allereerst te bedenken dat het naast de inhoud ook om het spel gaat. En bij het spel hoort dat je rolvast bent. Ook als je een sneer krijgt even rustig blijven zitten, accepteren, even meenemen en daarna weer kijken wat je gaat doen.'

undefined

Als enige van uw broers gaat u nog regelmatig naar de kerk. Wat vindt u daar?

'Rust. Het herinnert mij eraan dat de wereld groter is dan ik. Groter dan wat ik in al mijn ambities en gelijkhebberigheid denk te moeten doen. Het verbindt je met generaties voor en na je. Uiteindelijk word je in het geloof stil voor datgene wat groter is dan jij. Je denkt dat je alles aan een touwtje hebt, maar het is uiteindelijk heel broos.

'De status van minister of wethouder brengt met zich mee dat mensen zich op een bepaalde manier tot jou verhouden.' Vliegenthart blaast over zijn hand. 'Maar het kan zo weg zijn. Mijn tante Marja (van Bijsterveldt, oud-minister van Onderwijs, red.) heeft tegen mij gezegd: 'Arjan, laat je niet imponeren door de macht.' Het geloof bepaalt mij bij het feit dat dit de juiste manier is om ernaar te kijken.'

undefined

DE VOLWASSEN BESTUURDER

undefined

Jan Marijnissen vertelde dat er tegenwoordig een vast agendapunt is bij vergaderingen van het SP-bestuur: hoe is het met Arjan?

'Het gaat goed met Arjan. In Amsterdam is het voornaamste wapenfeit de verhoging van de armoedevoorzieningen naar 120 procent van het sociaal minimum. Dat draagt van alle collegebesluiten het meest het rood van de SP. Ik denk dat niemand dat zal verhelen. Voor jeugdwerkloosheid hebben we geld vrijgemaakt. En voor het extra intensiveren van de schuldhulpverlening in de stad. Dat zijn elementen waaraan is te zien dat wij in het stadsbestuur zitten en het verschil maken.'

undefined

U bent straks wel degene die de sociale werkplaatsen sluit, die het afbraakbeleid van het kabinet uitvoert.

'Nee, die worden gesloten, helaas, door Klijnsma (staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, red.) Het Rijk heeft met een wetswijziging de sociale werkplaatsen gesloten. Het enige wat de gemeente kan doen, is het verlengen van tijdelijke contracten naar permanente contracten. Dat is wat Amsterdam doet en sommige andere steden niet.'

undefined

Wat is nog het verschil tussen de SP en de PvdA?

'Wij maken waar wat de Partij van de Arbeid heeft beloofd. Zeven jaar heeft de SP bij het vorige college moties ingediend om het wettelijk sociaal minimum naar 120 procent te verhogen. Zeven jaar lang had het college er geen geld voor over. In het eerste jaar dat de SP er zit, is het geregeld. Op lokaal niveau gaat het met name om: hoe belangrijk vind je armoedebestrijding? Hoe kijk je aan tegen gesubsidieerd werk? Ik denk dat de Partij van de Arbeid daar in beginsel niet anders over denkt, maar het heeft een andere prioriteit dan bij mijn partij.

undefined

'Het feit dat de PvdA (tijdens Paars, red.) probleemloos uit de voeten kon met de VVD toont aan dat het verschil tussen sociaal-democraten en liberalen erg klein is geworden.' Was getekend, Arjan Vliegenthart. Nu kun je hetzelfde over de SP beweren.

'Op lokaal niveau zijn de verschillen altijd kleiner dan landelijk. We gaan hier niet over inkomenspolitiek. Niet over de progressiviteit van de belastingen. En ook niet over de vraag of je bevoegdheden aan Brussel moet afstaan. Het is voor de SP een veel moeilijker exercitie om landelijk te regeren met de VVD.'

undefined

Na de landelijke verkiezingscampagne zei u: de SP moet gehaaider worden, en Emile Roemer ook. Is Roemer al gehaaid genoeg?

'Ik vind dat Roemer het heel goed doet.'

undefined

Wanneer vond u hem gehaaid?

'In de manier waarop we voor elkaar hebben gekregen om in Amsterdam in het college te komen. Daar heeft Emile weliswaar geen hoofdrol in gespeeld, maar hij heeft eraan bijgedragen dat het is gelukt.'

undefined

Dat is opmerkelijk: het eerste voorbeeld van Roemers gehaaidheid is het succes in Amsterdam, terwijl hij juist verantwoordelijk is voor de landelijke politiek.

'Emile heeft er mede voor zorggedragen dat we in veel grote steden in het college zitten. Dat heeft hij gedaan door een goede campagne te voeren bij de gemeenteraadsverkiezingen, waardoor wij een historisch goede uitslag hebben gemaakt.'

undefined

Bij de Algemene Beschouwingen liet Roemer zich weer overbluffen. Mensen gaan zich afvragen: heeft hij het wel?

'Dat hebben ze zich bij Mark Rutte ook heel lang afgevraagd. Uiteindelijk had-ie het. Als ik met Emile Roemer over straat ga, zijn er een heleboel mensen die met 'm op de foto willen. Met de populariteit van Emile zit het echt wel heel goed.'

undefined

Is de SP veranderd na de verkiezingen in 2012?

'De fractie is ervarener. Breder geschakeerd in de manier waarop ze opereert. We hebben mensen die op een scherpe manier de consequenties van het rijksbeleid voor het voetlicht brengen. We hebben ook mensen die bruggen bouwen. Ze laten zien dat we ook in Den Haag verantwoordelijkheid kunnen nemen, als er nieuwe verkiezingen komen. En we hebben een partijleider die die twee elementen het meest van alle SP'ers in zich verbindt. Daar ben ik groots op.'

undefined