Terwijl John sigaretten was halen: 'Anthology' vertelt niet het echte Beatles-verhaal

VALT DE BREUK nog te lijmen? Komen The Beatles ooit nog bij elkaar? Het was een vraag die de popwereld jarenlang bezighield. Tot de dood van John Lennon, die op 8 december 1980 in New York werd vermoord, een einde maakte aan die illusie. Ook daarna werd nog heftig gespeculeerd over de mogelijkheid van nieuwe Beatles, en bleven geruchten over een op handen zijnde reünie opduiken - wat George Harrison ooit nukkig deed opmerken dat daar geen sprake van kon zijn 'zolang John Lennon dood zou blijven'.

Toch is het er van gekomen, zij het op een andere manier dan iedereen zich misschien had voorgesteld. Vijfentwintig jaar nadat de vier leden van de groep, in maart 1970, elk hun eigen weg gingen, zullen ze voor het eerst weer samen te horen zijn: op de single Free as a Bird, die op komende maandag zijn wereldpremière zal beleven.

Het mirakel is mogelijk gemaakt door de moderne technologie: de instrumenten van Ringo, Paul en George werden gecombineerd met een vijftien jaar oude opname van de stem van John Lennon. De drie Beatles hadden als mager uitgangspunt een cassette-opname in mono met een nooit voltooide song, een ruwe schets, die was blijven liggen na de opnamen van het album Double Fantasy, de laatste plaat die Lennon maakte.

Er moet heel wat kunst en vliegwerk aan te pas zijn gekomen om er een nummer van te maken dat het predikaat Beatles-song verdient. De geluidskwaliteit van de cassette was niet bepaald hi-fi, terwijl drums, bas en gitaren zich helemaal moesten richten naar het onvaste, zwalkende tempo van Lennon's schets. Verder moest een onvoltooid couplet van ontbrekende tekstregels worden voorzien: 'Whatever happened to the life that we once new.' McCartney vulde het aan met: 'How did we lose the touch?/ It always meant so much/ Do we really live without each other?'

Het grootste probleem van Free as a Bird was misschien wel het werken met de stem van die ene Beatle die niet meer in leven is. Ze probeerden zich voor te stellen dat John even weg was, sigaretten halen op de hoek, of met vakantie in Spanje was, terwijl hij de andere Beatles de verdere uitwerking van het nummer had toevertrouwd, vertelden McCartney en Starr in de schaarse interviews die ze recentelijk gaven.

Werken met de stemmen van dode muzikanten is niet nieuw in de popmuziek. Al in de vroege jaren zeventig bewerkten The Doors een aantal gedichten van Jim Morrison. Dolly Parton zong ooit een duet met de reeds overleden Elvis Presley en Queen werkte na de dood van Freddy Mercury aan nieuw repertoire dat gedragen werd door zijn stem.

Hoe smakeloos het idee ook mag lijken, iedereen uit het Beatles-kamp, van Yoko Ono tot de drie overgebleven bandleden, heeft volledig zijn medewerking verleend om het te laten slagen, en zo de Beatles-sound nog eenmaal tot leven te wekken. 'Sounds just like them', moet Ringo Starr verwonderd hebben uitgeroepen toen hij het eindresultaat voor het eerst hoorde.

Free as a Bird, een ballad, maakt kans de 'kerst-single' van 1995 te worden. Toch is deze kortstondige wederopstanding van The Beatles niet meer dan een zijdelingse bijkomstigheid van het project waar het allemaal mee begon: The Beatles Anthology, een groots opgezette, zes uur durende documentaire, die het definitieve Beatles-verhaal moet vertellen, opgetekend uit de mond van Paul, George en Ringo. Begin december zendt RTL-5 het eerste deel uit op de Nederlandse tv. In die periode zal het programma in honderd landen over de hele wereld te zien zijn. Volgend jaar verschijnt de film op video in een extra lange, tien uur durende versie.

Het uitbrengen van The Beatles Anthology heeft alles van een zorgvuldig geregisseerde aanval op de popwereld. Het project zal produktiemaatschappij Apple dit jaar naar verwachting zo'n honderd miljoen dollar opleveren. Dat was de reden dat The Beatles dit jaar opdoken op de derde plaats in de Top-10 van meest verdienende wereldburgers in het Amerikaanse tijdschrift Forbes - na Steven Spielberg en Oprah Winfrey, en voor The Rolling Stones. The Beatles zijn nog altijd big business.

Was geld de drijfveer voor deze groots opgezette operatie? In een interview met Newsweek antwoordde persagent Derek Taylor, die al sinds de jaren zestig voor de groep werkt, ontkennend op die vraag, al gaf hij toe dat iemand met veel geld altijd nog meer geld wil hebben.

Paul McCartney behoort in elk geval tot de categorie 'mensen met veel geld': hij is een van de rijkste inwoners van Engeland, met een vermogen dat wordt geschat op een miljard gulden. Hij heeft het in de jaren na The Beatles goed gedaan met zijn groep Wings en als soloartiest. Tijdens de laatste wereldtournee speelde hij voor het eerst ook klassiekers als Sgt. Pepper's Lonely

Hearts Club Band.

Met de muzikale carrière van Ringo Starr is het nooit veel geworden. Zijn belangrijkste wapenfeiten waren de komische rolletjes die hij in kinderseries speelde. George Harrison had eerst succes als solo-artiest, later als bandlid van The Traveling Wilburys, maar hij verloor een belangrijk deel van zijn kapitaal met zijn filmmaatschappij Handmade Films, die onder meer de flop Shanghai Express produceerde. Inmiddels is hij in een rechtszaak gewikkeld met zijn voormalig manager, die hem - als hij zou verliezen - zijn voornaamste bezit, zijn huis, kan kosten.

Toch is het onwaarschijnlijk dat geld de doorslag heeft gegeven bij dit grootse project. McCartney vertelde bijvoorbeeld dat hij het hele Beatles-verhaal altijd al een keer goed had willen rangschikken ('nu alles op zijn plaats is gevallen'). Het plan voor zo'n allesomvattende documentaire stamt ook al uit de vroege jaren zeventig, kort na het uiteenvallen van de groep. Na jaren van uitstel werd pas in 1989 een begin gemaakt met het verzamelen van materiaal voor Anthology. Niet toevallig viel dat moment samen met het einde van een slepende rechtszaak tussen de produktiemaatschappij van The Beatles, Apple, en platenmaatschappij EMI. In het kader van een schikking betaalde EMI tachtig miljoen dollar aan achterstallige royalty's.

Rond die tijd benaderde Paul McCartney Yoko Ono. Het was bekend dat er opnamen bestonden van materiaal dat John Lennon vlak voor zijn dood had geschreven. Ono had al eens overwogen ze uit te brengen in een opgepoetste versie, met begeleiding van anderen. Maar nu stelde McCartney voor dat de drie voormalige Beatles er mee aan de slag zouden gaan.

Yoko Ono, die altijd is afgeschilderd als de vrouw die verantwoordelijk was voor de breuk tussen Lennon en McCartney, zag hierin volgens haar zeggen een kans zichzelf een nieuwe plaats te geven in het grote Beatles-verhaal: als de vrouw die The Beatles weer bij elkaar had gebracht.

Opvallend genoeg koos de groep niet voor George Martin ('de vijfde Beatle') als producer bij de opnamen van Free as a Bird, maar voor Jeff Lynne - die later ook nog een tweede nummer produceerde: Real Love, dat in februari moet verschijnen. De keus voor Lynne was een concessie van McCartney aan Harrison, die met hem in The Traveling Wilburys had gewerkt, de gelegenheidsgroep waarvan ook Bob Dylan en Tom Petty deel uitmaakten. Harrison wilde Lynne omdat hij er aan twijfelde of de 69-jarige Martin nog wel optimale prestaties zou kunnen leveren: zijn gehoor schijnt de laatste jaren achteruit te zijn gegaan. Harrison, die toch al niet onder de indruk moet zijn geweest van de kwaliteiten van Free as a Bird (naar zijn idee was Lennon de laatste jaren voor zijn dood niet langer op zijn best), kreeg zijn zin.

George Martin is wel de grote man achter het immense project waarvoor Free as a Bird als lokkertje fungeert: de albumversie van The Beatles Anthology, een serie van drie dubbel-cd's met nog niet eerder uitgebracht Beatles-materiaal, waarvan de eerste eveneens op 20 november verschijnt.

Maar zit er nog wel iemand te wachten op de zoveelste Beatles-release? Sinds het uiteenvallen van de groep is de markt overspoeld met heruitgaven, van de bekende rode en blauwe hit-lp's in de jaren zeventig tot de cd-heruitgaven in de jaren tachtig, rond de tijd van de documentaire It Was Twenty Years Ago Today. Platenmaatschappij EMI kreeg een jaar geleden al antwoord op die vraag, toen de cd Live at the BBC werd uitgebracht. Van die plaat werden ruim zes miljoen exemplaren verkocht, het beste bewijs dat The Beatles nog altijd miljoenen fans hebben. Dat zijn niet alleen generatiegenoten, voor wie het Beatles-oeuvre de soundtrack van de sixties vormde. De echo's van de Beatles-erfenis weerklinken tot in de meest uiteenlopende hoeken van de popmuziek, van Prince en Michael Jackson (die op zijn laatste album Come Together coverde) tot de nieuwe generatie Britpop-bands, die zich voor een belangrijk deel baseert op de Beatles-traditie.

Op Internet moeten al zo'n veertig home-pages zijn waarop alle aspecten van de Beatles-geschiedenis worden bestudeerd, van de songteksten tot de seksuele escapades van George Harrison en collega Eric Clapton (met levensvragen als: welke liefjes ze deelden, en wanneer).

Beatlemania is, kortom, nooit helemaal verdwenen. Het is een fenomeen dat sociologen nog tot in het volgende millennium zal bezighouden. Misschien dat The Beatles Anthology een paar antwoorden bevat, al was het maar doordat er materiaal bij is dat nooit eerder werd vertoond.

Het heeft iets van het openen van een schatkist, het vrijgeven van een deel van de hoeveelheid onbekend materiaal. Maar het is de vraag of deze Anthology ook werkelijk het definitieve Beatles-verhaal zal worden. Juist doordat de drie Beatles plus Yoko Ono de leiding hadden over het project, zal de kijker toch iets voorgeschoteld krijgen dat veel weg heeft van een gecensureerde versie. Opmerkelijk is bijvoorbeeld dat Lennon's eerste vrouw Cynthia en haar zoon Julian niet zijn geïnterviewd. Kennelijk wilde Yoko Ono dat deel van Lennon's leven het liefst verdonkeremanen. Cynthia toonde zich, begrijpelijk, verbolgen over de manier waarop ze uit de Beatles-geschiedenisboekjes is verwijderd.

Ook zal Anthology ongetwijfeld een keuriger beeld geven van de avonturen van John, Paul, George en Ringo dan wat zich in werkelijkheid heeft afgespeeld. In een van zijn eerste grote interviews in de jaren zeventig (het befaamde Rolling Stone-interview) vergeleek Lennon het Beatles-verhaal met Fellini's Satyricon en schetste hij een heel ander beeld van de keurige mobtops dan de media altijd van ze gaven.

Het valt te betwijfelen of we van die 'Fellini-kant' veel te zien zullen krijgen. Want The Beatles Anthology zal het Beatles-verhaal ongetwijfeld vertellen zoals de hoofdpersonen willen dat het in de herinnering voortleeft.