Teruglezen verkiezingsavond - 87 procent geteld: VVD grootste

Het lijkt erop dat de VVD toch de grootste partij blijft in de Eerste Kamer, met een zetel meer dan het CDA. De liberalen komen waarschijnlijk op dertien zetels, het CDA op twaalf. De combinatie van het kabinet met de drie 'bevriende oppositiepartijen' D66, ChristenUnie en SGP blijft steken op een nipte minderheid van 36 zetels. Dat blijkt uit een prognose door de ANP Verkiezingsdienst gebaseerd op 86,7 procent van de getelde stemmen.

D66 komt waarschijnlijk uit op tien zetels, de PVV en de SP op negen, de PvdA op acht, GroenLinks op vier, de ChristenUnie op drie, 50Plus, SGP en de Partij voor de Dieren op twee en de Onafhankelijke Senaatsfractie op een zetel.

De SP is de grootste partij geworden in de provincie Groningen, met acht provinciale zetels. Dat blijkt uit gegevens van de Verkiezingsdienst van het ANP. De PvdA, voorheen met twaalf zetels de grootste, krijgt er zes. Het CDA bezet vijf zetels, terwijl VVD, D66 en ChristenUnie er vier hebben.

PVV, GroenLinks en Groninger Belang hebben drie zetels. De Partij voor de Dieren krijgt twee Statenleden, de Partij voor het Noorden één.

De PvdA in Groningen heeft een flinke klap gekregen. De partij kelderde in de stad van 24,1 procent naar 13,3 procent. Ook de VVD verloor flink en behaalde nu 9,4 procent van de stemmen. Groninger Belang, dat onder meer opkomt voor de mensen die de dupe zijn van de aardbevingen in de regio, haalde in de stad 2,7 procent vanuit het niets.

In Leeuwarden bleef de PvdA wel de grootste.

De PVV is in Almere als winnaar uit de stemlokalen gekomen. De partij verliest iets ten opzichte van 2011, maar houdt genoeg stemmen over om nummer twee, de VVD, achter zich te houden. De PVV heeft 18 procent van de stemmen gekregen, vergeleken met 18,4 procent vier jaar geleden. De VVD heeft 16,5 procent van de stemgerechtigden achter zich verzameld. De vorige keer was dat nog 23,3 procent. De PvdA is bijna gehalveerd (van 19,8 naar 10,5 procent).

D66 heeft in Utrecht een kwart van de stemmen gekregen. De Democraten finishten op 25,4 procent. Vier jaar geleden kwamen ze uit op 17,2. Destijds voerde de PvdA de lijst aan met 19,6, nu kwam de regeringspartij uit op 12,1. Met 13,6 boekte de VVD een verlies van ongeveer drie procent. GroenLinks werd tweede in Utrecht, met 14,5 procent. Dat betekende nog wel een verlies ten opzichte van vier jaar geleden, toen het percentage 16,9 was.

Premier en VVD-leider Mark Rutte heeft een 'goeie verwachting' dat het kabinet van VVD en PvdA de rit uitzit en dus kan doorregeren tot de volgende Tweede Kamerverkiezingen. Die staan gepland voor maart 2017. Dat zei hij vannacht in een televisiedebat bij de NOS met andere politiek leiders over de voorlopige uitslag van de Provinciale Statenverkiezingen.

Het kabinet van VVD en PvdA verliest zetels in de Eerste Kamer en kan ook met de steun van de bevriende oppositiepartijen D66, ChristenUnie en SGP niet meer op een meerderheid in de Senaat rekenen. Dat betekent volgens Rutte dat het kabinet de komende tijd zal zoeken naar alle 'constructieve krachten'. Het hele land is versnipperd, maar moet wel bestuurbaar worden gehouden. 'Daar ga ik hard aan werken', zei Rutte.

De Provinciale Statenverkiezingen blijven een nek-aan-nekrace tussen de VVD en het CDA. In de eerste prognose van de ANP Verkiezingsdienst komt de VVD op dertien zetels en het CDA op twaalf. De prognose is gebaseerd op 47,2 procent van de getelde stemmen.

D66 komt in die prognose op tien zetels, de PVV en de SP op negen, de PvdA op acht, GroenLinks op vier, de ChristenUnie op drie, 50Plus, SGP en de Partij voor de Dieren op twee en de Onafhankelijke Senaatsfractie op een zetel.

De combinatie van de regeringspartijen met de 'bevriende oppositie' staat in deze prognose nog steeds op een minderheid: samen hebben de vijf partijen 36 van de 75 zetels.

De tussenstand van de opkomst bij de Provinciale Statenverkiezingen is 46,7 procent. Dat blijkt uit cijfers van de Verkiezingsdienst van het ANP nadat 42,3 procent van de stemmen zijn geteld. Vier jaar geleden kwam de opkomst uit op 56 procent.

'Er is na vanavond alleen maar meer energie en doorzettingsvermogen nodig', zegt PvdA-leider Diederik Samsom in Den Haag aan tafel in café Dudok bij de NOS. Ook premier Rutte, D66-leider Pechtold, SP-leider Roemer, CDA-leider Buma en GroenLinks-voorman Van Ojik zitten aan tafel.

VVD-leider Rutte zegt dat hij vanavond nog niet wil gaan onderhandelen over nieuwe coalities. Hij noemt als ambitie voor de komende periode de 'herziening van het belastingstelsel'. Daarbij wil hij zoeken naar breder draagvlak. 'Ik wil eerst als coalitie met goede voorstellen komen en dan gaan zoeken naar steun.'

Bevriende oppositieleider Alexander Pechtold zegt: 'Ik ben vooral geïnteresseerd in wat het kabinet nu wil gaan doen. De regie van Rutte zal voorop moeten staan. Er zijn wat mij betreft geen taboes, ook de overheid zal naar zichzelf moeten kijken.' D66 wil dat de overheid extra gaat bezuinigen op het eigen bestuur.

SP-leider Roemer stelt: 'Is de premier de kiezer aan het minachten? De coalitie levert fors in, maar de reactie is: Nederland wil dat we doorgaan en we houden koers.' Volgens Roemer moet het roer nu om.

Rutte reageert: 'Nu er herstel is, is het van heel groot belang om dat te kunnen doorzetten. Dat de werkloosheid gaat dalen, dat we de lasten kunnen verlichten. Dat bedoel ik met koers houden. Ik denk dat we met alle constructieve krachten in Nederland moeten blijven werken aan dat herstel.'

Het CDA wordt mogelijk toch de grootste partij bij de Provinciale Statenverkiezingen. Na telling van de stemmen in honderd gemeenten (21,9 procent van de stemmen), gaat het CDA aan kop met dertien Eerste Kamerzetels. De VVD volgt met twaalf, de PVV met tien, de SP en D66 krijgen er allebei negen. De PvdA staat op acht zetels. Dat blijkt uit de door de ANP Verkiezingsdienst verzamelde uitslagen.

De cijfers wijken af van een eerder op de avond door de NOS gepubliceerde exitpoll van onderzoeksbureau Ipsos. Daarin stonden VVD en CDA allebei op twaalf zetels en haalde de PVV er acht. CDA en PVV scoren in dit zogeheten stemmingsbeeld beter dan in de exitpoll. SP en PvdA doen het juist slechter dan in de exitpoll.

Bij de kleinere partijen komt GroenLinks op drie zetels, de combinatie ChristenUnie/SGP op zes, de Partij voor de Dieren en 50Plus allebei op twee en de Onafhankelijke Senaatsfractie behoudt haar zetel.

'Het is vaak zo dat bij ons de uitslag beter blijkt te zijn dan de exitpolls. Als we straks tien zetels halen, dan zijn we de derde partij van Nederland. We zijn niet de grootste partij, maar dit is een stevige uitslag. Ik hoop dat het misschien wat mooier wordt aan het eind van de nacht. Het is nog vroeg, er is pas 17 procent van de stemmen geteld. Natuurlijk had het beter gekund, maar dat is nu niet zo. De derde in Nederland, en de grootste in Rotterdam, dat is mooi.'

Wilders legt uit dat de PVV geen verkiezingsavond heeft georganiseerd omdat de partij daar geen geld voor heeft. De beveiliging van zo'n avond zou in de tienduizenden euro's lopen. 'Daar hebben we het geld niet voor.'

'Ook vanavond zijn we weer in de strijd om wie de grootste partij van Nederland wordt. Feit is ook dat we in de senaat een paar zetels lijken te gaan inleveren. Maar de VVD is op de weg terug en we zijn weer een van de grootste partijen en misschien wel de grootste partij van Nederland', zegt premier Mark Rutte tegen de VVD-achterban in Den Haag.

'Daarin klinkt door dat de economie in Nederland beter draait, dat de enorme offers die we hebben moeten brengen in de afgelopen jaren nu ook resultaat opleveren. Dat zien we terug in deze uitslag. Het is ook mooi om te zien dat heel veel Nederlanders willen dat dit kabinet doorgaat. Van de VVD-achterban zegt 90 procent: dit kabinet moet door. Dat gaan we dus ook doen.'

De enige verliezers vanavond zijn regeringspartijen VVD en PvdA en oppositiepartij PVV. Alle andere partijen winnen zetels of blijven gelijk, zoals GroenLinks en de Onafhankelijke Senaatsfractie. Van de elf partijen in de Eerste Kamer verliezen er drie, boeken er zes winst en blijven er twee gelijk.

Het verlies is het grootst bij de PvdA. De partij van Diederik Samsom houdt van de huidige veertien Senaatszetels er acht over. Voor Samsom is het het derde verlies op rij (na gemeenteraadsverkiezingen en Europese verkiezingen) sinds de winst die hij boekte bij de Tweede Kamerverkiezingen in september 2012. Ook de VVD verliest: vier van de zestien zetels. De PVV is de derde verliezer: twee van de tien zetels gaan er af.

Bij de winnaars boekt D66 de grootste winst. Die partij verdubbelt, van vijf naar tien zetels. De SP boekt twee zetels winst (naar tien), het CDA boekt een zetel winst (naar twaalf) en is daarmee samen met de VVD de grootste partij. De combinatie ChristenUnie/SGP boekt ook flink winst: van drie naar vijf. 50Plus en de Partij voor de Dieren verdubbelen: van een naar twee. De Onafhankelijke Senaatsfractie behoudt haar zetel.

De PVV heeft met 16,7 procent de meeste stemmers weten te trekken in Rotterdam. D66 is daar de tweede partij met 14,4 procent, de VVD houdt 14,2 procent over. Daarna volgen SP met 12,8 procent en de PvdA met 12 procent. De opkomst was 35,5 procent, vier jaar terug was dat nog 45 procent.

PvdA-minister Ronald Plasterk (Binnenlandse Zaken) weet niet direct hoe de opkomst bij verkiezingen voor de Provinciale Staten kan worden opgekrikt. 'Iedereen heeft wel heel erg z'n best gedaan', zegt hij.
De opkomst was dit keer volgens voorlopige cijfers ongeveer 49 procent. Vier jaar geleden was dat 56 procent. 'Het is geloof ik de een na hoogste opkomst ooit voor de Provinciale Statenverkiezingen. Ik had liever de 50 procent gehaald. Vorige keer was de opkomst heel hoog', relativeert hij.

De SP zou als grote linkse partij moeten aanschuiven bij de begrotingsbesprekingen van de regeringspartijen VVD en PvdA, die geen meerderheid hebben in de Eerste Kamer. 'Laat ze aanschuiven', zei vicepremier en PvdA-minister Lodewijk Asscher (Sociale Zaken).

Het ziet ernaar uit dat de SP met tien zetels voor het eerst groter wordt in de Senaat dan de PvdA, die er acht zou overhouden. Asscher feliciteerde de partij van Emile Roemer daarmee. Maar zo'n uitslag legt ook 'verplichtingen' bij de winnaars. 'Ik denk dat adel verplicht', zei Asscher. 'Als de SP iets voor z'n kiezers wil bereiken, moet de partij zijn invloed gebruiken bij het maken van de begroting en bijvoorbeeld het nieuwe belastingplan. Daar sta ik voor open.'

De regeringspartijen VVD en PvdA hebben geen meerderheid in de Eerste Kamer, maar ze weten veel voorstellen door de Senaat te loodsen dankzij de steun van de bevriende oppositiepartijen D66, ChristenUnie en SGP. Volgens Asscher moet het kabinet nu nog een stapje harder lopem om steun te krijgen voor beleid. Dat is van belang om ervoor te zorgen dat het economisch herstel van Nederland niet in de knop wordt gebroken, aldus Asscher. PvdA-leider Diederik Samsom verweet de SP in de verkiezingscampagne dat de partij aan de zijlijn blijft staan en niet wil meedoen aan begrotingsbesprekingen.

'De uitslag was voorspeld, maar blijft teleurstellend', zegt PvdA-leider Samsom in Amsterdam. Hij feliciteert de winnaars: 'ChristenUnie, SGP, D66, het CDA, de Partij voor de Dieren, 50Plus, allemaal gefeliciteerd.'

'Met duizenden zijn de vrijwilligers de straat op gegaan. Jullie hebben je beste beentje voorgezet. De PvdA op z'n best, daar ben ik ongelooflijk trots op', zegt Samsom.

'Ondanks ons optimisme, ondanks het prille herstel van de werkgelegenheid, de economie en de woningmarkt, zijn we er onvoldoende in geslaagd om het vertrouwen van de kiezer te herwinnen. Morgen moeten we er gewoon weer staan. Dat verwachten de mensen van de PvdA. We moeten het beter doen. Onze opdracht is nog lang niet af. Wij namen twee jaar geleden verantwoordelijkheid onder moeilijke omstandigheden, en dat blijven we doen. Het vertrouwen in onze idealen is onverminderd groot. We hebben verloren, maar we zijn niet verslagen.'

Bram van Ojik prijst de inzet van zijn partijgenoten. 'Die hebben deur voor deur de kiezer overtuigd en het vertrouwen in GroenLinks maximaal gemaakt.'

CDA-leider Sybrand Buma loopt de zaal binnen waar zijn achterban op hem wacht. Al handen schuddend baant hij zich een weg naar het podium. 'Dit wordt een avond die we niet snel zullen vergeten. Het is een spannende avond en het wordt een lange avond. Maar één ding is duidelijk: Nederland heeft grote steun gegeven aan het CDA bij deze verkiezingen. Steun voor onze keuzes, voor lager lasten, voor meer banen en voor meer veiligheid. En ik zeg jullie: morgen zal in heel veel provincies de kleur groen de sterkste en grootste kleur zijn. De CDA-vlag wappert weer in heel veel provincies.'

Het CDA blijft vanuit de oppositie de plannen van het kabinet kritisch beoordelen, zegt Buma. Hij sluit af: 'We zijn pas net begonnen.'

'Het eigen, positieve verhaal heeft vandaag gewonnen', zegt D66-leider Alexander Pechtold tegen zijn achterban in Leiden. 'We kunnen tien zetels in de Eerste Kamer gaan krijgen. Een fantastisch resultaat. Mijn felicitaties gaan ook uit naar de andere winnaars, de SP, het CDA. En naar onze constructieve vrienden, de SGP en de ChristenUnie, ook winnaars van vandaag.'

Ruim 1,7 miljoen mensen hebben de afgelopen weken gebruik gemaakt van de StemWijzer voor de Provinciale Statenverkiezingen en de Eerste Kamer. Dat heeft ProDemos, die de online stemhulp maakte, vlak na het sluiten van de stembureaus bekendgemaakt.

Veel mensen raadpleegden de stemhulp op de valreep. Volgens ProDemos vulden in de afgelopen 24 uur nog 700.000 mensen de StemWijzer in. De provinciale StemWijzer werd in vergelijking met de verkiezingen van 2011 vaker gebruikt. Zo trok de StemWijzer voor Zuid-Holland dit jaar ruim 100.000 bezoekers meer. De StemWijzer voor de Eerste Kamer was dit jaar minder populair. In 2011 raadpleegden bijna 350.000 mensen deze Stemwijzer en dit jaar waren dat er 220.743.

Ook de Kieskompas, de concurrent van de Stemwijzer, werd goed bezocht.

'Steeds meer mensen weten onze planeetbrede politiek te waarderen', zegt Marianne Thieme van de Partij voor de Dieren. Volgens de exitpoll krijgt haar partij er veel provinciale statenleden bij gaat de partij van een naar twee zetels in de Eerste Kamer. Ze zegt 'heel vrolijk en vol goede moed' te zijn.

'Niet leuk, het hoort bij democratie. Dan is het toch onze taak dat de stem van mensen die wel op ons hebben gestemd tot uitdrukking komt in sociaal beleid', zegt PvdA-minister Lodewijk Asscher. 'Zoals het er nu naar uitziet zullen we nog een stapje harder moeten werken, zullen we creatief moeten zijn.' Tegen partijen die zetels hebben gewonnen, zegt hij: 'Er ligt ook verantwoordelijkheid bij hen. Nu hebben ze de kans om iets te bereiken.'

'Wat een geweldige avond! Een historische avond, durf ik nu al te zeggen', zegt Emile Roemer. 'De derde verkiezingswinst op rij voor de SP! Als de exitpoll klopt zijn wij straks samen met D66 de derde partij van het land.' Hij vermeldt ook met trots: 'Wij zijn definitief de grootste op links.'

PvdA-minister Asscher zegt tegen de NOS: 'Het ziet ernaar uit dat de SP vandaag de grootste op links is geworden. Daar past een felicitatie bij. Voor ons is de uitslag helaas geworden zoals die verwacht was.'

'Wij zullen blijven strijden voor onze idealen met vastberadenheid en overtuiging. Met jullie inzet hebben we de toekomst', zegt PvdA-partijvoorzitter Hans Spekman tegen zijn achterban in Studio/K in Amsterdam.

De gemeente Schiermonnikoog was vanavond als eerste klaar met het tellen van de stemmen voor Provinciale Statenverkiezingen. Dat meldt persbureau ANP. De gemeente gaf om 21.18 uur de cijfers door aan de Verkiezingsdienst van het ANP. Het CDA is met 17,6 procent de grootste partij op het eiland. In 2011 was dat nog de PvdA. Die blijft nu steken op 17,1 procent. De opkomst was 56,5 procent, vier jaar terug was dat nog 70,4 procent.

In 2011 was Vlieland de eerste gemeente die de stemmen had geteld na de Provinciale Statenverkiezingen. Dit jaar kwam Vlieland als tweede met de gegevens. Dit jaar was de opkomst op het Friese Waddeneiland 43,3 procent. Vier jaar gelden was dat 58,6 procent. Op Vlieland werd het vaakst een stem uitgebracht op de VVD; die haalde 33,2 procent van de stemmen. Dat was 4 jaar geleden nog 40,7 procent.

PvdA-minister Jeroen Dijsselbloem (Financiën) denkt dat de teleurstellende uitslag van de PvdA geen gevolgen heeft voor het leiderschap van Diederik Samsom. Hij vindt dat zijn partij en het kabinet 'het harde werk' moeten voortzetten. 'Ik ben teleurgesteld, maar het is niet onverwachts. We hebben een goede, intensieve campagne gevoerd. Daarin is iets terug gewonnen, maar niet genoeg. Toen we begonnen zaten we diep in de crisis, het herstel komt, maar voor ons op dit moment net iets te laat. We moeten echter het harde werken onverminderd voortzetten. Ook in de Eerste Kamer. Dan kunnen we nog veel bereiken.'

PVV-leider Geert Wilders zegt tegen persbureau ANP: 'Teleurstellend dat we een licht verlies lijden en dat de opkomst erg tegenvalt, waar de PVV altijd veel last van heeft. Ik hoop dat er in de loop van de avond nog een zetel bijkomt.'

Het is feest bij de SP. Tweede Kamerlid Harry van Bommel: 'Vreugde, blijdschap als je van de vijfde plaats naar de derde plaats gaat, van 8 naar 10 zetels en tegelijkertijd constateert dat de coalitie inclusief gedoogpartijen geen meerderheid hebben. De hoofdrolspelers, inclusief premier Mark Rutte, hebben gezegd: dit wordt een stem voor of tegen het kabinet. Nou, de meerderheid zegt dus kennelijk geen steun te willen geven aan het kabinet. Ik denk dat premier Rutte en zijn partners zich moeten afvragen wat dat betekent. Er is dus geen meerderheid meer voor wetsvoorstellen in de Eerste Kamer. Dat is natuurlijk een groot probleem.'

Deze uitslag werpt zijn schaduw vooruit naar de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 (of eerder, mocht het kabinet komen te vallen). Als de formateurs dan een coalitie willen vormen met een meerderheid in de Eerste Kamer dan zijn de partijen VVD, CDA, D66 en GroenLinks nodig, twittert NOS-verslaggever Joost Vullings. Die vier partijen hebben volgens de exitpoll samen meer dan de helft van de senaatszetels.

Een kleine verschuiving in de geüpdatete exitpoll: De PVV levert nog een zetel in, D66 krijgt er nog een zetel bij.

Volgens de exitpoll kan GroenLinks met vijf zetels in de senaat een belangrijke rol gaan spelen de komende periode. De coalitie met gedoogpartners komt namelijk volgens de prognose uit op 34 zetels, vier te weinig voor een meerderheid.

GroenLinks viert feest, meldt verslaggever Gijs Herderscheê ter plekke. De partij gaat er echter niet op vooruit, maar verliest ook geen zetels.

Tineke Strik, lijsttrekker voor GroenLinks in de Eerste Kamer, zegt: 'We hebben twee jaar geleden bij de Tweede Kamerverkiezingen een enorme duikeling gemaakt. Deze uitslag laat zien dat we zijn teruggekomen op een niveau van vier jaar geleden. Daarom voelt het als een overwinning. Feit is dat de kiezer onze boodschap weer herkent. Ik denk dat we hierdoor alleen maar verder zullen doorgroeien. We kunnen weer een factor van invloed worden.'

'De uitslag is zoals verwacht. We zijn er niet tevreden mee. Het is buitengewoon pijnlijk, maar het is wel zoals verwacht', zegt PvdA-partijvoorzitter Hans Spekman in club Studio/K in Amsterdam. 'Dit is de eerste exitpoll. Die is zoals verwacht, maar pijnlijk.'

'We hebben vier zetels gewonnen volgens deze prognose. De meeste zetels winst van alle partijen. Dat is een hartstikke mooi resultaat voor D66', zegt Kees Verhoeven, Kamerlid van D66. 'Ons optimistische verhaal is aangeslagen bij de kiezer.'

Het CDA in café Pavlov in Den Haag viert feest. De exitpoll werd daar met gejuich ontvangen. Kamerlid Pieter Omtzigt houdt een slag om de arm. Hij herinnert zich de peiling van de gemeenteraadsverkiezingen vorig jaar, die een veel slechtere uitslag voor het CDA voorspelde dan in werkelijkheid het resultaat bleek te zijn.

De Eerste Kamer ziet er volgens de exitpoll van Ipsos en NOS als volgt uit:

VVD 12 zetels
PvdA 8
CDA 12
PVV 9
SP 10
D66 9
GroenLinks 5
ChristenUnie/SGP 5
50Plus 2
Partij voor de Dieren 2

De uitslag volgens de exitpoll van bureau Ipsos:

VVD in 2011 19,6 procent, nu 15,7.
PvdA in 2011 17,3 procent, nu 9,9.
CDA in 2011 14,1 procent, nu 15,7.
PVV in 2011 12,4 procent, nu 11.
SP in 2011 10,5 procent, nu 12,4.
D66 in 2011 8,4 procent, nu 12.
GroenLinks in 2011 6,3 procent, nu 6.
CU/SGP in 2011 6 procent, nu 7,1.
50Plus in 2011 2,4 procent, nu 3,2.
Partij voor de Dieren in 2011 1,9 procent, nu 3,5.
OSF in 2011 1,6 procent, nu 3,3.

Om 21.00 uur presenteert de NOS een exitpoll van onderzoeksbureau Ipsos. Het bureau vroeg bij 43 stembureaus in het hele land aan zo'n 36.000 mensen wat ze gestemd hebben. Naar verwachting hebben daarvan 31.000 mensen ook daadwerkelijk meegedaan. Op basis daarvan wordt een eerste prognose gepresenteerd. Die geeft een redelijke indicatie van de daadwerkelijke uitslag. Om 21.00 uur beginnen de leden van de stembureaus met tellen. In de loop van de avond komen de echte uitslagen binnen.

Tot in de avond hebben woensdag zo'n 6500 mensen hun stem uitgebracht op de vier grote centrale treinstations in Nederland. Dat meldt een woordvoerder van de NS.

Het drukst was het in de ochtend- en avondspits, toen zich zelfs rijen vormden. Op Rotterdam Centraal brachten met meer dan 2000 de meeste mensen hun stem uit voor de verkiezingen voor de Provinciale Staten en de waterschappen.

Op Utrecht Centraal konden reizigers vanaf 07.15 uur stemmen en in Amsterdam, Rotterdam en Den Haag was dat een kwartier later mogelijk. Om 05.00 uur gingen de eerste stembureaus voor de forenzen open, in de stationshal van Nijmegen en bij de bloemenkiosk op het station van Castricum. Kiezers konden woensdag op 58 stations terecht.

Stemmen op het station kan sinds de verkiezingen van 2006. Bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2012 brachten duizenden mensen hun stem uit op een NS-station. Op sommige momenten stonden rijen tot 40 meter.

Verslaggeefster Natalie Righton is bij D66 in Leiden. Daar is het feestje al begonnen.

U kunt nog zo'n 25 minuten uw stem uitbrengen.

Hoe ging Nederland naar de stembus? Lees het in ons eerdere blog.