Tekeningweesjes

Beeldende kunst

4 STERREN

Oude tekeningen, nieuwe namen. Rembrandt en tijdgenoten

Museum het Rembrandthuis, Amsterdam, t/m 27/4. rembrandthuis.nl

Het moet een van de meest relaxte Jezusfiguren in de kunstgeschiedenis zijn: zonnehoed op, leunend met zijn rechterarm op wat een muurtje zou kunnen zijn. Hij steunt op één been, de andere is er losjes naast gezet met de teen tegen de grond. Hij heeft nog net geen strootje in de mond. Ongedwongen en ontspannen.

Té ontspannen voor Rembrandt, vond tekeningenexpert Peter Schatborn toen hij de tekening uit het Rijksprentenkabinet in 1985 onderzocht. Zo kijkt een Heiland met een Missie niet. En zeker niet naar een vrouw die naast hem geknield zit.

Zo kijk je naar iemand die argeloos langs wandelt, niet naar iemand die je kleding wil aanraken als je net uit de dood bent opgestaan. Noli me tangere is de voorstelling: het moment dat Jezus tegen Maria Magdalena 'raak me niet aan' zegt.

Rembrandt, die zou het gewicht van dat moment beter begrepen hebben, en de relatie tussen die twee figuren. Kijk maar naar een andere tekening met hetzelfde onderwerp, die zeker door Rembrandt is gemaakt.

Schatborn, die van 1968 tot 2001 aan het hoofd van het Rijksprentenkabinet van het Amsterdamse Rijksmuseum stond, trok zijn conclusie: geen Rembrandt, wel Ferdinand Bol. Dat zag hij ook aan andere details zoals handen en voeten en gezichtsuitdrukkingen.

Er is in de kunst weinig zo moeilijk als tekeningen toeschrijven aan een kunstenaar. Je hebt minder mogelijkheden dan bij schilderijen, waar meer materiaaltechnisch onderzocht kan worden, en waar het kunstwerk zelf meer clous geeft met onderschilderingen, pigmentgebruik, enzovoort.

Een tekening is papier met meestal een, hooguit twee materialen. Er is überhaupt pas authenticiteitsonderzoek sinds ongeveer honderd jaar - voor die tijd waren tekeningen als kunstwerk niet gewichtig genoeg. Vele zijn vluchtig, als oefening of voorstudie, en een gering aantal zijn als zelfstandig kunstwerk gemaakt.

Peter Schatborn is een van de weinigen die zich hieraan wijdde, met een specialisme in Rembrandt . Hij is een voorzichtige wetenschapper, hij beschouwt het kernoeuvre, de groep tekeningen die het uitgangspunt vormen van onze kennis over Rembrandts tekenstijl, als niet groter dan ongeveer 80 stuks, terwijl bijvoorbeeld de 20ste-eeuwse kenner Frits Lugt er 150 als uitgangspunt nam. Het totale oeuvre toegeschreven tekeningen ligt nu ongeveer op 700.

In het Rembrandthuis legt Schatborn nu zijn kaarten op tafel: dit heb ik toegeschreven. Deze tekeningenwezen kregen een naam. Dus niet alleen werken die het label 'Rembrandt' kregen, maar ook tekeningen die hij toeschreef aan Ferninand Bol, Govert Flinck, Adriaen van Ostade, Carel Fabritius, en nog een aantal 17de-eeuwse kunstenaars.

Rembrandt staat meer op de achtergrond dan de titel van de tentoonstelling doet vermoeden. Dat kan teleurstellingen opleveren: er zijn slechts zeven Rembrandttekeningen te zien. Het is een bescheiden tentoonstelling in slechts één zaal.

Maar de charme van de presentatie is de manier waarop de bezoeker wordt meegenomen in de argumentatie van de kenner - en dus met hem meekijkt. Dat kennen we van schilderijententoonstellingen, maar nauwelijks van presentaties met tekeningen. Steeds hangen twee tekeningen naast elkaar om te vergelijken - of vaak ook een reproductie naast een tekening, helaas. Een audiotour is onderdeel van deze tentoonstelling, die daarmee bijna een voorstelling is.

Daar legt Schatborn zelf uit hoe hij tot zijn keuzen kwam - de rechte lijntjes van Pieter de With, de witte 'hoogsels' van Govert Flinck, de dikke contouren van Carel Fabritius - zodat je stijl gaat onderscheiden. Het is kwetsbare wetenschap, van een kwetsbare kunstdiscipline. De openheid hierover maakt deze kleine presentatie des te sympathiek.

undefined