Succes als levensdoel, verder geen gezeik in Chili

Twee deelneemsters van Big Brother op zijn Chileens zeggen elkaar in het gezicht de waarheid en de tv-kijker beslist deze week wie mag blijven. Protagonistas de la Fama (Hoofdrolspelers van de roem), zoals de Chileense variant van Big Brother heet, heeft de Chilenen in de ban. De uitzendingen die in januari begonnen, zijn met 36 procent kijkdichtheid het best bekeken tv-programma in tijden. En het meest besproken.

Nergens in Zuid-Amerika wordt zo gehecht aan discretie als in Chili. Het is het land van 'als de buren er maar niets van denken'. De angst voor conflict is er zo groot dat veel mensen automatisch fluisteren als het over politiek gaat. De omgangsvormen zijn Victoriaans. Drie keer van echtgenote veranderen is lang niet zo erg als zeggen dat je voorstander bent van een echtscheidingswet.

En toen kwam Protagonistas de la Fama. Producent Nicolas Quesille: 'Voor het eerst zien kijkers mensen op tv die anders met elkaar omgaan, openhartig zijn. En voor het eerst zien ze ook de echte wereld van jongeren.' Dat is het Chili van blote navels en piercings, vrouwen en mannen gelijk, ongehuwde vaders van twintig, afkomst speelt geen rol, succes als levensdoel en verder geen gezeik.

Het genereerde zoveel polemiek dat de (katholieke) tv-zender een tweede programma erbij verzon. Iedere vrijdagavond kunnen critici nu debatteren over de show.

Chili is veranderd. Pinochet, die afgelopen week een nieuwe bypass kreeg in het militair ziekenhuis, is een stokoude man die zijn huis niet meer uitkomt. In de tijd dat hij in Londen vastzat, gingen mede- en tegenstanders elkaar nog te lijf. Nu haasten medestanders zich te zeggen dat ze Pinochets mensenrechtenschendingen afkeuren. Zijn tegenstanders geven toe 'dat hij ook wel goede dingen' heeft gedaan.

Als voorbeeld van dat laatste wordt steevast de economische welvaart geciteerd waarvoor Pinochet en zijn neoliberale 'Chicago-boys' de basis legden. Bijna geen land ter wereld voerde het neoliberale model zo radicaal door als Chili. Mede daardoor kon de regering van president Ricardo Lagos veelbelovende vrijhandelsverdragen sluiten met de Europese Unie en met de VS.

Chili, ooit de arme kolonie van het Spaanse rijk, is tot trots van de bewoners de uitvalsbasis aan het worden voor multinationals. Maandag kondigde de Brits-Nederlandse multinational Unilever aan dat het in juli zijn hoofdkantoor voor Zuid-Amerika uit de VS naar Santiago verhuist. De afgelopen twee jaar gingen dertig multinationals Unilever voor.

Ze komen omdat Chili een eiland van stabiliteit is op een verder woelig continent. De telefoon werkt en de wegen zijn er goed. Je kunt er wonen zonder schrikdraad op het tuinhek. De scholen zijn op niveau. Je kunt een meerjarenbegroting maken omdat de inflatie onder controle is. En hoewel Chili dit jaar geteisterd wordt door corruptieschandalen, geldt het als het eerlijkste van Zuid-Amerika.

De economische groei stagneert sinds de Aziatische crisis op 2 à 3 procent. Maar qua inkomen (per hoofd van de bevolking) hoort Chili, als enige op het continent, reeds tot de eerste vijftig landen ter wereld.

In dezelfde tabellen is ook het drama van Chili zichtbaar: de inkomensverdeling bleef net zo ongelijk als vroeger. Succes is slechts voor sommigen.

'We zijn een gesegmenteerde maatschappij: alles wat met de export te maken heeft gaat goed, maar de rest stagneert', zegt analist Raúl Sohr.

Wat ook stagneert is de democratie. Chili leeft nog steeds met de grondwet van Pinochet en een parlement waar rechts door ondemocratische spelregels oververtegenwoordigd is. Een referendum om dat te veranderen is verboden.

Decennialang was politiek de splijtzwam in dit Andesland. Nu heerst er apathie. Anderhalf miljoen jongeren in de kiesgerechtigde leeftijd weigeren zich als kiezer te laten registreren. Aan het verleden hebben zij geen boodschap. Een van de deelnemers van Protagonistas de la Fama bleek achteraf de kleinzoon van Manuel Contreras, Pinochets gevreesde (en veroordeelde) chef van de geheime dienst. Geen van de jonge deelnemers vond het een feit van belang. Zelfs de 34-jarige producent Quesille stond ervan te kijken. 'Ik heb nog stenen gegooid bij demonstraties tegen Pinochet, de avondklok meegemaakt en vastgezeten.'

Wat de jongeren wel bezighoudt? 'Een baan krijgen', zegt Quesille. Het rauwe kapitalisme genereert angst voor de toekomst. In de Chileense Big Brother is de hoofdprijs dan ook niet geld, maar een baan. Als acteur of actrice in tv-soaps van de zender.