‘Struggles’ met de Nederlandse taal: het effect van een studie in het Engels

Ze weet nooit hoe het nou zit met dat ene streepje. ‘Je weet wel. Zo’n groot streepje dat je middenin een zin kan zetten. Dat mag toch niet in het Nederlands?’ In het Engels weet Laura precies hoe ze een gedachtestreepje – ‘heet dat zo!’ –moet gebruiken. ‘Maar in het Nederlands struggle ik daarmee.’

De 23-jarige masterstudent uit Amsterdam, die liever niet met haar achternaam in het stuk wil, worstelt de laatste tijd vaker met haar moedertaal. Na een Engelstalige bachelor aan het prestigieuze Amsterdam University College, volgt ze nu de eveneens Engelstalige master global political economy aan de Universiteit Leiden. Daarnaast werkt ze sinds september als junior consultant voor een bedrijf dat oorlogssimulaties voor het ministerie van Defensie maakt.

Het betekent dat de student, voor het eerst sinds de middelbare school, weer lange, goedlopende teksten in het Nederlands schrijven. ‘Mijn rapporten worden gelezen door redelijk prominente figuren op het ministerie, dus het moet goed zijn.’ Dat kost tijd. Veel meer tijd dan wanneer ze in het Engels had mogen schrijven. Het Nederlands van Laura is inmiddels, zoals ze het zelf noemt, ‘minder rijk’ dan haar Engels. ‘In die taal ken ik bijvoorbeeld veel meer synoniemen. Je kunt zeggen: As regards, with respect to of concerning – en er zijn nog duizend andere vormen. In het Nederlands ken ik alleen: met betrekking tot.’

Exemplarisch

De taalstrubbelingen van de student zijn exemplarisch voor een ontwikkeling die even onstuitbaar als omstreden lijkt: de opkomst van het Engels op universiteiten. Inmiddels wordt 74 procent van alle masteropleidingen alleen nog in het Engels aangeboden. Bij bachelorstudies ligt dat percentage lager, op 23 procent, al is de vraag hoe lang dat zo blijft. Zo kondigde de TU Eindhoven eerder dit jaar aan dat de Engelse taal daar vanaf 2020 niet alleen in bijna alle collegezalen te horen zal zijn, het wordt ook de officiële voertaal van de universiteit.

Het Engels rukt op en met elke nieuwe stap groeit het verzet. Vorige week laaide het debat opnieuw op, toen minister Van Engelshoven bekend maakte dat het Engels als onderwijstaal meer ruimte krijgt. Nu staat er in de wet dat het hoger onderwijs in het Nederlands wordt gegeven, tenzij een andere taal noodzakelijk is. Die passage gaat de minister schrappen.

Donderdag hopen de tegenstanders terug te slaan. Dan dient het kort geding dat Beter Onderwijs Nederland (BON) heeft aangespannen tegen de universiteiten Twente en Maastricht. De instellingen zouden zonder geldige reden opleidingen in het Engels aanbieden. Ook de inspectie wordt gedaagd: de organisatie zou onvoldoende hebben gedaan om het woekerende Engels te stuiten.

Een groep die in deze discussie opvallend weinig van zich laat horen, zijn de studenten zelf. Wat zijn hun ervaringen? En hebben de critici gelijk: gaat hun Nederlands er op achteruit door een studie in het Engels?

Nederlands onder de maat

Laura is geen uitzondering, blijkt uit een rondvraag langs in totaal tien Nederlandse studenten die in het Engels gestudeerd hebben. Vrijwel allemaal hebben ze, eenmaal aan het werk, moeite met terugschakelen naar het Nederlands. Sommigen zijn in een paar weken tijd weer helemaal gewend, anderen worstelen er langer mee.

Zo voelt Lisa van Dord zich naar eigen zeggen inmiddels ‘comfortabeler’ in het Engels dan in het Nederlands. Schrijven gaat een stuk soepeler in het Engels. De 23-jarige student koos er daarom bewust voor haar scriptie in het Nederlands te schrijven. Na een Engelstalige bachelor studeert ze nu rechten aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Ik had mijn scriptie hier ook in het Engels kunnen schrijven, maar ik wilde mijn Nederlands verbeteren. Dat bleek nodig ook. Ik gebruikte woorden als ‘de scope van het onderzoek’, of ‘adequatie’ – volgens mij is dat niet eens een bestaand Nederlands woord – ik wist gewoon niet hoe ik dat moest vertalen vanuit het Engels.’

Naast haar studie werkt Van Dord bij een advocatenkantoor. ‘Toen ik daar net begon kende ik het juridisch jargon niet in het Nederlands. Ik had tijdens mijn eerste studie aan het Amsterdam University College wel vakken recht gedaan, maar die waren allemaal in het Engels. Nu is dat een veel minder groot probleem omdat mijn tweede studie in het Nederlands is.’

Onder de maat

Roos Venema (26) kreeg tijdens haar studie te horen dat het niveau van haar Nederlands onder de maat was. ‘Ik heb internationale betrekkingen gestudeerd in Groningen. Officieel deed ik de bilangual track, maar in de praktijk was het vooral Engels.’ Toen ze voor een keuzevak een stuk in het Nederlands moest schrijven, kreeg de student stevige kritiek op haar taalgebruik. ‘Dat was de eerste keer dat ik besefte: eigenlijk weet ik helemaal niet of ik wel een baan krijg waarbij ik Engels nodig heb. Sindsdien ben ik beter op gaan letten. Hoe kan ik dat Nederlands nou weer beter krijgen?’

Later, tijdens een stage bij het ministerie van Economische Zaken had ze de taal hard nodig. ‘In het begin had ik moeite met de zinsopbouw, die is heel anders in het Engels. En vaktermen moest ik vaak opzoeken. Een begrip als ‘balance of power’, hoe vertaal je dat in het Nederlands? Ik had het ook steeds over de UN, terwijl het natuurlijk de VN moet zijn.’

Merel (‘liever geen achternaam’) had er op haar beurt een half jaar stage ‘en heel veel google translate’ voor nodig om zich het Nederlands weer helemaal eigen te maken. De inmiddels 28-jarige diplomaat deed zowel haar bachelor aan het Utrechtse University College als haar master Europese studies in het Engels.

Tijdens een stage bij het ministerie van Buitenlandse Zaken moest ze voor het eerst weer schrijven, op hoog niveau, in het Nederlands. ‘Ik heb er ook een punt van gemaakt om geen Engelse woorden te gebruiken als ik Nederlands spreek. Dat vereiste bewustzijn, maar na een half jaar ging het weer soepel.’

Achterstand

Wat een studie in het Engels precies doet met het Nederlands van studenten, is niet bekend. ‘Er is geen onderzoek naar gedaan’, zegt Rick de Graaff, hoogleraar Tweetalig Onderwijs. ‘Dat maakt de discussie over het Engels ook zo ingewikkeld: we weten eigenlijk heel weinig van wat het in de praktijk betekent.’

Toch verwacht de Utrechtse hoogleraar dat de kans klein is dat het Nederlands van studenten na hun eindexamen veel minder wordt, als gevolg van een Engelstalige studie. ‘Deze studenten wonen nog altijd in Nederland, ze gaan om met Nederlanders en ze krijgen de taal dagelijks tot zich via de media.’

Het lijkt mee te vallen

Ook Marc van Oostendorp, hoogleraar Nederlands en Academische Communicatie aan de Radboud Universiteit, ‘zou het verbazen’ als het Nederlands van studenten ‘ernstige schade oploopt door een studie in het Engels.’ Met de gevreesde achteruitgang lijkt het dus mee te vallen. Anderzijds gaat het Nederlands van studenten er ook niet op vooruit. Ze ontwikkelingen zich vooral in het Engels, niet in het Nederlands. ‘In zekere zin bezorg je studenten toch een soort achterstand in het Nederlands’, zegt Van Oostendorp. ‘Ik vermoed dat dat wel in te halen is, maar je kunt je ook afvragen: waarom zouden we ze die achterstand geven? Veel studenten gaan uiteindelijk in Nederland aan het werk.’

Dat vraagt Sven Poels zich ook af. De inmiddels 30-jarige freelance tekstschrijver, volgde vijf jaar geleden een pre-masterprogramma aan de Universiteit Tilburg, een voorbereidend jaar voor de lerarenopleiding Nederlands. ‘Het bizarre is dat ik deels les kreeg in het Engels. Een vak als psycholinguïstiek, hoe taal werkt in je brein, ging bijvoorbeeld in het Engels.’

Poels is naar eigen zeggen altijd goed geweest in Engels. ‘Maar bij vakken in die taal had ik toch altijd het idee dat ik met een afstandje naar de stof keek. Dat werkt niet als je dingen echt onder de knie wil krijgen.’ Uiteindelijk besloot de student geen leraar maar tekstschrijver te worden. ‘Gelukkig heb ik tijdens mijn studie ook veel Nederlands kunnen schrijven. Ik heb de taal hard nodig.’

Wereldtaal

De meeste studenten denken daar anders over. Ook als ze op de werkvloer vooral Nederlands gebruiken is het beheersen van een wereldtaal een groot voordeel, vinden zij. ‘De helft van mijn collega’s spreekt überhaupt geen Nederlands’, zegt Lisa van Dord over het advocatenkantoor waar ze werkt. ‘Dan is het fijn als je Engels spreekt. Voor mij is het belangrijker dat mijn Engels goed is. Nederlands pik ik wel weer op.’

Ook David Langerveld heeft er naar eigen zeggen ‘alleen maar voordeel van’ dat hij in het Engels gestudeerd heeft. De 22-jarige werkt bij een bedrijf dat gespecialiseerd is in big data. ‘In mijn vakgebied bestaan geen organisaties waarin je alleen maar Nederlands spreekt. Alle vaktermen zijn in het Engels en aantekeningen van meetings worden bij ons ook in het Engels gemaakt. ’

Laura is ondanks haar struggles met het Nederlands blij dat ze nu zo goed Engels spreekt. De taal komt goed van pas, want ze wil volgend jaar een tweede master in Londen gaan doen.

Toch is de student ook weleens weemoedig. Ze heeft een extra taal gewonnen, maar ze heeft ook iets verloren. ‘Mijn Nederlands is minder rijk dan mijn Engels. Dat is bijvoorbeeld lastig als je ergens over debatteert. In discussies wil je mooie, vloeiende zinnen kunnen formuleren, met exotische woorden. Ik heb het idee dat ik daar beter in was toen ik nog op de middelbare school zat.’ Ze merkt het ook als ze de krant leest. ‘Dan denk ik vaak: wat een mooie zin, daar zou ik zelf nooit opkomen. Dat is ergens toch jammer.’