'Strikt naleven regels nekt ons'

Wat is Nederland onvoorstelbaar dom geweest. De Haagse wethouder Marnix Norder weet het zeker: het land zit helemaal niet 'op slot' vanwege de Europese milieuregels voor fijnstof en stikstofdioxide.

Het is onze eigen strikte interpretatie die ons nekt. Alleen hier moeten alle projecten – van garages tot woonwijken tot recreatiegebieden – per se aan de milieuregels voldoen. Zo niet, dan zet de rechter de aanleg resoluut stop. 'Daarmee zijn we uniek in de wereld', zegt Norder. 'Het is ook heel gek. Als een auto vuil is, doe je toch iets aan die auto. Als een fabriek vieze rook uitstoot, zet je een filter op de schoorsteen. Je zet toch geen land op slot?'

Is Nederland echt de Gekke Henkie van Europa? VVD-Kamerlid Paul de Krom vreest van wel. 'We hebben onszelf weer eens flink in de nesten gewerkt. Het is volstrekt helder dat wij meer doen dan andere landen.' Recent onderzoek geeft hem gelijk.

Alle Europese landen gaan anders om met luchtvervuiling, blijkt uit een analyse van InfoMil (een agentschap van Economische Zaken) en de Universiteit van Utrecht. Andere belangen, bijvoorbeeld economische, wegen ook mee. Zo bouwen de Duitsers probleemloos woningen en gaat ook de wegenaanleg door. Frankrijk staat vervuilende fabrieken toe, mits ze milieumaatregelen genomen hebben. En Italië begint gewoon met bouwen, de vergunning komt later wel. Op veel plaatsen worden maatregelen tegen luchtvervuiling genomen.

Maar het bouwen gaat ondertussen gewoon door. Het buitenland kent welgeteld één geslaagde procedure: in Oostenrijk werd een motorsportcomplex geblokkeerd. In Duitsland zijn enkele rechtszaken aangespannen.

Marien Bakker van InfoMil heeft een verklaring voor strenge Nederlandse aanpak. 'We zitten met z'n allen op een klein stukje grond. Dat betekent dat we niets moeten verspillen. Dus worden fabrieken vanwege de milieuregels gescheiden van woonwijken en liggen snelwegen niet in binnensteden.

Het ministerie van VROM hanteert deze filosofie al twintig jaar. Staatssecretaris Van Geel van Milieu spreekt van 'een groot goed.' Wacht maar, zei hij vorige week tijdens de presentatie van de Milieu-balans, andere landen zullen ons voorbeeld weldra volgen. Ons systeem is 'top of the bill'.

Wethouder Norder maakt zich druk over deze 'wereldvreemde' houding. Waarom heeft niemand het Nederlandse systeem overgenomen, vraagt hij zich af, terwijl kabinetten het al twintig jaar over de grens promoten. 'Los daarvan zijn we ook heel dom bezig. Nederland is na Bangladesh het dichtst bevolkte land ter wereld.

'Dan is het onhandig als je activiteiten niet kunt combineren. Bouwen in de stad wordt zo onmogelijk, want ik mag geen woningen toevoegen in gebieden waar de normen worden overschreden. In het Groene Hart zou je wel mogen bouwen. Dit is bizar en niet uit te leggen.'

De Utrechtse rechtsgeleerde Chris Backes geeft Nederland juist een pluim. Andere landen zouden marchanderen met de Europese normen. Maar waarom stappen burgers nergens naar de rechter? Ze kennen hun rechten nog niet, denkt Backes. 'In veel landen is het nog geen topic .'

Daar komt bij dat Nederlandse rechters de richtlijnen hebben toegepast voordat ze officieel ingingen. Andere landen doen dat niet. Backes verwacht dat de procedures over de grens weldra losbarsten, helemaal aangezien de richtlijn voor fijn stof sinds 2005 officieel van kracht is.

Op één punt heeft Nederland steken laten vallen, vindt Backes. Minister Pronk van VROM koos er als enige land voor natuurgebieden en bewoonde gebieden even goed te beschermen. Kamerlid De Krom ergert zich rot. 'Waarom hebben dát nou weer gedaan? In Duitsland meten ze toch ook niet in weilanden langs snelwegen?'

Van Geel dacht de schade alsnog te kunnen repareren, maar de Raad van State ontraadde hem dat te doen. Ten onrechte, vindt Backes. Van Geel legt zich er echter bij neer en zoekt naar andere uitwegen. Hij wil milieuschade elders compenseren en vraagt vijf jaar uitstel voor de stikstofdioxide-norm.

Wethouder Norder ziet het somber in. 'Vroeger verzonnen we steeds uitwegen om ons bizarre systeem in stand te houden. Voor het eerst lukt dat niet meer. Het wordt hoog tijd dat we ons achter de oren krabben.'