Strategen, trendwatchers en consultants worden geteisterd door tunneldenken

Pas op voor praatjesmakers. Hoed u voor toekomstwichelaars, futurologen en trendwatchers. Die hebben het meestal bij het verkeerde eind. Zij praten mensen onrust en paniek aan, want dat is hun businessmodel.

Op seminars en conferenties kom je veel van die types tegen. Die precies weten hoe de globalisering zal gaan. Hoe robots wel, of juist niet, onze banen zullen overnemen. Hoe een basisinkomen voor iedereen de wereldvrede dichterbij brengt. Of hoe China en Amerika onafwendbaar met elkaar in oorlog raken. Praatjesmakers zijn het. Eendimensionale denkers. Uitvergroters van mini-trends.

In Engeland spreekt men wel van seminaritis. Dat is een ziektevirus dat op seminars rondwaart. Het is een besmettelijke aandoening die ervoor zorgt dat men elkaar allemaal modieus napraat. De wereld van internationale seminars wordt geteisterd door tunneldenken, daar waar je juist een creatieve botsing van uiteenlopende scenario's en toekomstopties zou verwachten. Toekomstverkenning blijkt een modegevoelige aangelegenheid.

We weten dat de gewoontewijsheden van toekomstseminars vaak totaal mistasten. En dat men op al die honderden expertbijeenkomsten de echt belangrijke ontwikkelingen en trendbreuken vaak net over het hoofd heeft gezien. Het uiteenvallen van de Sovjet-Unie? Niet of nauwelijks voorspeld. De Arabische Lente? Kwam uit het niets. Net zoals de kater van de Arabische Lente ook weer niet werd voorzien. De opmars van 'zieke man' Duitsland als hegemoniale macht in Europa? Outsider-president Macron die het hele Franse establishment omverblaast? Op geen enkel seminar voorbij zien komen als optie of scenario.

Vorig weekend stond er weer zo'n typische praatjesmaker in deze krant (27 januari). Dat was geopolitiek strateeg Parag Khanna, auteur van het boek Connectography. Die werd omschreven als 'de ultieme Davosmens'. Geboren in India, opgegroeid in Dubai en de Verenigde Staten, en nu wonend in Singapore en Duitsland. Een man die driekwart van het jaar op reis is van het ene congres naar het andere om de mondiale elite van advies te dienen.

In het Volkskrant-interview debiteerde hij enormiteiten en boude uitspraken. Geheel volgens de heersende mode speelde hij met verve de rol van Aziaat die het einde van het Westen aankondigt. 'Moeilijk te begrijpen voor een Europeaan, maar Engeland doet er niet meer toe. Sterker in het geheel der dingen doet geen enkel Europees land er nog toe, zelfs Duitsland niet. (...) De demografische realiteit is dat jullie, blanke bevolkingen, vergrijzen, krimpen en uitsterven.'

Prettige voorspellingen, die - hoe kan het ook anders - vergezeld gingen van een lofzang op het Chinese model. Ik was een paar maanden geleden zelf op een globaliseringsseminar in Shanghai, China, en bijna letterlijk wat ik daar van Chinese wetenschappers te horen kreeg, herhaalde Parag Khanna in zijn interview. De hele public diplomacy van China rondom de Nieuwe Zijderoute - dat gigantische infrastructuurnetwerk van land- en zeeverbindingen vanuit China - is gecentreerd rondom het begrip 'connectiviteit'. Alles moet met alles verbonden worden, met China als spin in het web.

Dat toekomstbeeld, met een marginalisering van het Westen, blijkt ook de visie van onze geostrateeg. In plaats van de westerse liberale democratie geeft hij als ideale regeringsvorm de voorkeur aan de 'directe technocratie'. Zoiets als het Singapore-model.

Waarom zo'n hard oordeel over Parag Khanna als praatjesmaker? Omdat tot mijn grote verbijstering diezelfde man dit weekend met een groot interview in Trouw stond. En ik kon mijn ogen nauwelijks geloven: hier kwam hij met een totaal ander verhaal. Nu geen debunking van Europa als uitstervend museum, maar het tegenovergestelde. 'Ik ben een groot fan van Europa', tekent Trouw nu opeens uit zijn mond op. En: 'Ik ben veel optimistischer over Europa dan de meeste Europeanen. De neergang van Europa? Die bestaat helemaal niet.'

Twee interviews in dezelfde week met twee totaal contrasterende verhalen. Hoe serieus moeten we de strategische adviezen van deze man nemen? Maar pas op. Onderschat het niet. Trend- en toekomstanalyses van strategen, trendwatchers en consultants zijn verre van onschuldig. Die vormen wel degelijk een kompas voor beleidsmakers en politici. Die laten zich daardoor opfokken en mindfucken. Wat de wereld er niet beter op maakt.