Stilte en alles afgetimmerd: het bizarre formatieproces

'Jullie zijn toppers'. Dat zei marktkoopman Noah toen hij maandag na een verblijf van een kleine drie maanden opgelucht Utopia verliet, het SBS6-programma waarin bewoners nu al 1379 dagen aan hun samenleving van de toekomst bouwen.

Ook Mark Rutte, Alexander Pechtold, Sybrand Buma en Gert-Jan Segers kwamen maandag tevoorschijn. Hun woordkeus was anders, maar ook zij hadden aan een Utopia gebouwd. Vertrouwen in de toekomst, noemen ze hun bouwwerk. Ook bij hen opluchting, al is niet zeker of dat was vanwege het behaalde resultaat. 'Het is geven en nemen', zeiden ze, knipperend tegen het licht. Wellicht toch bevangen door het Stockholmsyndroom, dat het beëindigen van eenzame opsluiting kan bemoeilijken.

Van de Utopianen van SBS kun je desgewenst alles achterhalen wat je nooit had willen weten. Overal camera's en microfoons - zo gaat dat in een tijd van real life verslaglegging: alles moet blootgelegd, transparantie als hoogste goed. De formatiebesprekingen staan daar haaks op. De onderhandelaars sloten zich 208 dagen op in kamers waaruit geluid noch beeld naar buiten kwam.

Dat is een anachronisme, een ritueel uit een voorbije tijd. Ook de onderhandelaars leken dat te beseffen. Ze voelden zich zichtbaar ongemakkelijk bij dat proces. Ter compensatie wilden ze uitdragen dat ze snoeihard werkten. Dus kwamen en gingen ze altijd door de voordeur van de Stadhouderskamer, waar pers, joelende schoolkinderen en verbouwereerde toeristen hen opwachtten. De route binnendoor naar de fractielokalen werd amper gebruikt. Ze schoven niet aan bij talkshows of Buitenhof, gaven geen interviews, deden alleen mee aan Kamerdebatten als het echt niet anders kon. En ze hielden afstand tot elkaar. Foto's van het viertal zijn zeldzaam.

'Ze zoeken het maar uit'

Informateur Schippers hield nog wat schijn van openheid op door een wekelijkse persconferentie te houden. Tjeenk Willink gaf met referaten bij zijn aan- en aftreden in elk geval inzicht in zijn eigen beweegredenen. Nadat Zalm het overnam, zat ook een dergelijke tegemoetkoming er niet meer in.

De onderhandelaars werden onzichtbaar, alleen hun rituele loopje over het Binnenhof bewees nog dat ze bestonden. De laatste restjes belangstelling verdampten. Ze zoeken het maar uit daar in Den Haag, werd de heersende gedachte: we horen het wel als het zo ver is. Een deel van de parlementaire pers begon in arren moede juist verregaande vertrouwelijkheid te suggereren. Men wandelde amicaal pratend met Rutte langs de Hofvijver, pratend over koetjes en kalfjes. Men maakte vlogs en vrolijke verslagen van het lange wachten bij dichte deuren. De journalist als wachtsoldaat zonder geweer - het wierp een nieuw licht op de beroepsgroep.

Dat moeten ze aan de onderhandeltafel ook gênant hebben gevonden. Of in elk geval deden ze alsof. Die gene was dan weer niet groot genoeg om drie weken zomervakantie te verhinderen, en nog zo wat adempauzes.

_{Tekst gaat verder onder de foto.}

Want waarom haast maken? In tijden van economische voorspoed is wijziging van beleid een potentiële kostenpost. Bovendien werd er heus wel geregeerd, maar dan in de toekomst. In de Stadhouderskamer werden de maatregelen voor de komende vier jaar vastgespijkerd. Wilhelmus zingen, scholierenbezoek aan de Tweede Kamer, experimenten met wietteelt, gekozen burgemeesters, milieubelasting voor vrachtwagens; afgaand op wat tot dusver naar buiten kwam, is vier jaar tot achter de komma vooruit geregeerd. Het regeerakkoord zal nog meer details toevoegen. Alles afgetimmerd. Nu alleen nog zorgen dat die meerderheid van 76 zetels stand houdt. Dan staat de oppositie voorlopig buitenspel. De parlementaire dynamiek trouwens ook.

Rond Prinsjesdag begon het allemaal te wringen. De vier partijen namen vanuit hun huis clos de macht over. Ze bevroren het eigen risico, beloofden extra geld voor onderwijzers, hielden de referendumwet tegen. En bazuinden rond wat er zoal in het regeerakkoord stond, tegen wie het maar horen wilde. Demissionaire en toekomstige regering liepen door elkaar, wat voor een bijzonder slordige eindfase zorgde. De houdbaarheidsdatum was overschreden, een onzichtbare en oncontroleerbare regering was aan de macht. Dit moest ophouden.

Grote vermoeidheid

Je ziet de onderhandelaars die laatste maandagochtend zitten, het ongeloof in de ogen, een tikje weemoedig ook. De laatste klap: een motto. Bouwen aan de toekomst? Mwah, te veel Rutte II. Vertrouwen in elkaar? Te christelijk. Bouwen aan vertrouwen, probeert iemand nog. Dan - de vermoeidheid is groot - wordt de knoop doorgehakt: Vertrouwen in de toekomst. Daar is voor iedereen wat te halen.

Rond de verkiezingen stond het rond het Binnenhof zwart van de buitenlandse reportageploegen. Al-Jazeera, TV5, ZDF, allemaal wilden ze zien of de opmars van populistisch rechts in Nederland tot staan werd gebracht. Op 16 maart pakten ze hun spullen: klus geklaard. Knap hoor, zeiden ze dan op CNN of BBC, dat in dat eigenzinnige landje aan de Noordzee de 'patriottistische lente' halt hield.

Ze konden niet bevroeden dat de echte eigenzinnigheid nog moest komen. Met verbazing zullen ze kennis nemen van het bericht dat die verkiezingen pas nu hebben geleid tot een nieuwe regering: 208 dagen van stilzwijgen om het vertrouwen in de toekomst op papier te krijgen. Over de vraag of het ook de regering is die de kiezers in maart voor zich zagen, zal binnen en buiten de Kamer nog lang worden gedebatteerd.