InterviewMona Keijzer
Staatssecretaris Keijzer: middenstander moet worden beschermd tegen de grote ketens waarvoor zij werken
Franchisenemers, middenstanders die een eigen Hema-filiaal of Albert Heijn-winkel bestieren, delven bij een financieel conflict met het moederbedrijf vaak het onderspit. Het is tijd voor een wet die hun positie versterkt, zegt staatssecretaris Mona Keijzer. ‘Soms moet je in het kapitalistisch systeem ingrijpen.’
Ruim 34 duizend winkels van veelal bekende ketens worden in Nederland gerund door ondernemers die betalen voor gebruik van de formule: franchisenemers. Hema, Albert Heijn, Etos, Gamma, zelfs de McDonald’s; vaak is de zaak om de hoek de ziel en zaligheid van een middenstander die er alles in heeft zitten. Als deze franchisenemer in conflict raakt met het moederconcern, legt hij het dikwijls af.
Vrijdag stuurt het kabinet een wetsvoorstel naar de Raad van State dat de positie van de franchisenemer aanzienlijk versterkt. Belangrijkste punten: de franchisenemer krijgt vóórdat hij een overeenkomst aangaat alle relevante (financiële) informatie van de franchisegever, en na afloop is hij sneller vrij om een winkel te beginnen die concurreert met het voormalige moederbedrijf. Er moet een afspraak gemaakt worden over een vergoeding voor goodwill (de waardestijging van het merk) tijdens de contractperiode.
Wat zegt de nieuwe franchisewet?
- De franchisegever moet de potentiële franchisenemer vooraf alle mogelijk relevante (financiële) informatie verstrekken.
- Een tussentijdse wijziging van de financiële afspraken of de franchiseformule die een vooraf door franchisegever bepaalde kostendrempel overschrijdt, vereist instemming van een meerderheid van franchisenemers.
- Wanneer de franchisegever een ‘afgeleide formule’ (bijvoorbeeld een AH To Go) wil beginnen in het afzetgebied van de franchisenemer, en de financiële gevolgen daarvan een vooraf bepaalde drempel overschrijden, moet de franchisenemer toestemming geven.
- De franchisegever moet met de franchisenemer afspraken maken over een eventuele vergoeding voor de ‘goodwill’, de mogelijke stijging van de waarde van het merk die plaatsvindt tijdens de samenwerking.
Maar het pijnlijkste punt, voor veel concerns: franchisenemers krijgen inspraak in tussentijdse wijzigingen van de afspraken, en van de formule van het moederbedrijf. Als Ahold Delhaize AH-blauw wil veranderen in AH-geel, moeten ze eerst langs de franchisers. ‘Met dit wetsvoorstel krijgen franchisenemers een ongerechtvaardigde en ontoelaatbare beslissingsbevoegdheid in de koers van onze formule,’ zegt bijvoorbeeld Etos.
Moederbedrijven schreeuwen moord en brand. Maar volgens staatssecretaris van Economische Zaken Mona Keijzer is een wettelijke correctie op de ‘machtsbalans’ hard nodig. Keijzer hoopt dat het voorstel eind dit jaar voor stemming naar de Tweede Kamer gaat.
In Nederland zijn 34 duizend ondernemers die een of meerdere franchisebedrijven uitbaten. Hebben die het zo zwaar dat nieuwe wetgeving nodig is?
‘Een flink deel van de franchisenemers werkt voor grote, soms internationale concerns. Die beschikken over veel meer macht, kennis, en kunde dan de kleine middenstanders. In geval van conflict delft de franchisenemer dan vaak het onderspit. Er zijn franchisegevers die op een hele nette manier met hun franchisenemers omgaan. Voor hen zal deze wet in de praktijk weinig veranderen.’
Conflicten tussen franchisenemers en franchisegevers zijn al zo oud als de formule. In recente jaren stond het de verkoop van Hema behoorlijk in de weg. Waarom zorgde de regering niet eerder voor een herstel van de ‘machtsbalans?’
‘Sinds ik twee jaar geleden aantrad, heb ik mij hard gemaakt voor de ‘eerlijke economie’. Ik heb na jaren van discussie besloten dat 80 procent van de postbezorgers een arbeidscontract moet hebben. Ik heb ook maatregelen voorgesteld om de positie van digitale startups ten opzichte van grote databedrijven als Amazon of Apple te versterken. De Volkskrant had laatst een mooi stuk over het boek van Adam Smith (econoom en filosoof, 1723-1790), De Welvaart van Landen. Ook in NRC speelt een discussie over kapitalisme. Competitie is goed, concurrentie is goed, dan komen er innovaties, het leidt tot lage prijzen. Maar af en toe moet de balans door overheidsingrijpen worden hersteld. Zoals nu in het geval van de franchisebranche.’
Franchisegevers reageren met afgrijzen op de conceptwet, met name op het feit dat tweederde van de franchisers hun fiat moeten geven wanneer het hoofdkantoor een formulewijziging met ‘aanzienlijke gevolgen’ wil afkondigen.
Keijzer kijkt naar haar juridisch adviseur, die het antwoord toelicht: ‘Naar aanleiding van de consultatie omtrent de conceptwet hebben we de formulering ‘aanzienlijke gevolgen’ aangepast. De franchisegever moet vóór ingang van het contract aan de franchisenemer laten weten vanaf welk bedrag aan kosten, een drempelwaarde, hij instemming vraagt voor een wijziging van de formule of van de franchiseovereenkomst. Vervolgens moet niet tweederde, zoals in de conceptwet, maar een absolute meerderheid van de franchisers daarmee instemmen.’
Keijzer: ‘Als franchisegevers hier niet gelukkig mee zijn, zou ik willen zeggen: kijk nou eens wat we opschrijven. Het is de codificatie van normale verhoudingen. Er is echt prima mee te werken.’
Buitenlandse partijen, zoals de Amerikaanse Kamer van Koophandel in Nederland, waarschuwen dat deze wet buitenlandse investeerders afschrikt. Die vrezen wellicht voor halfcommunistische taferelen waarbij werknemers het bedrijfsbeleid bepalen. Landen om ons heen, zoals Duitsland, hebben niet zo’n wet. Bovendien wordt er op Europees niveau aan bescherming van franchisenemers gewerkt. Waarom wacht Nederland daar niet op?
‘Ach. Ach. Ach! (Het woord valt in totaal zes keer, naarmate de vraagstelling vordert). Een mens lijdt het meest door het lijden dat hij vreest. Ik zie dat niet zo gebeuren. Ze zijn van harte welkom, maar wij zijn hier wel gewend met elkaar te overleggen. Dat Rijnlandse model heeft ons ook veel goeds gebracht. Er wordt inderdaad in Europees verband over gesproken maar wij vonden het noodzakelijk om het nu doen, anders duurt het te lang. Het feit dat het ook elders in Europa gaat gebeuren, is alleen maar meer reden voor buitenlandse bedrijven om alvast in Nederland te ondervinden hoe het werkt.’
De franchisegevers
Het laat zich raden dat de directies van bedrijven als Hema en Albert Heijn niet blij zijn met een wet die onomwonden beoogt de machtsbalans in het voordeel van de franchisenemer te wijzigen. De consensus, breed gedragen door nationale en internationale concerns: evenwicht en duidelijkheid zijn goede zaken, maar dit gaat te ver. De belangrijkste bezwaren van franchisegevers op een rijtje.
- De plicht tot het verstrekken van alle mogelijk relevante informatie vóór het aangaan van een overeenkomst, betekent dat ondernemers toegang krijgen tot alle bedrijfsgeheimen: grondstofkosten, prijsafspraken met leveranciers, marketingstrategie, etc. ‘Besluit de franchisegever af te zien van de franchise dan heeft hij wel een volledige inkijk in de formule gehad’, zegt Hema B.V. Volgens het ministerie valt dat mee: alleen informatie relevant voor de financiële raming moet worden verstrekt, en franchisegevers kunnen geheimhouding eisen.
- De wet geeft franchisenemers een onacceptabel grote invloed op noodzakelijke financiële beslissingen en koerswijzigingen in de formule. ‘Noodzakelijke wijzigingen in ons businessmodel worden afhankelijk gemaakt van franchisenemers die in totaal 25 procent van het totale winkelbestand uitmaken’, zegt Albert Heijn in een reactie van maar liefst 49 pagina’s op de conceptwet.
Werkgeversorganisatie VNO-NCW waarschuwt dat bedrijven die werken met franchisenemers hierdoor in het nadeel zijn ten opzichte van bedrijven die alleen eigen filialen hebben. Als bijvoorbeeld Lidl (geen franchisenemers) besluit om in alle grote filialen voor klanten te gaan koken en Albert Heijn in allerijl hetzelfde op wil tuigen, moet het eerst langs 275 franchisenemers (terwijl ruim 600 van de 900 AH-vestigingen van AH zelf zijn).
Het feit dat de tweederde meerderheid is bijgesteld naar de helft plus één, stemt niet tot vreugde. ‘Franchise is voor eigen risico een bestaande formule exploiteren’, zegt een woordvoerder. ‘Het ontwikkelen van die formule is de taak van de franchisegever.’
De franchisenemers
Springen een gat in de lucht. Dit smaakt naar meer, is hier de teneur. De reactie van het Vakcentrum voor Zelfstandig Retailondernemers, dat meer dan 10 duizend zelfstandige ondernemers vertegenwoordigt, laat zien hoe ver franchisenemers en -gevers uit elkaar liggen. ‘Ja, ik veeg inderdaad alle bezwaren van de franchisegevers van tafel’, antwoordt Patricia Hoogstraaten, directeur van het Vakcentrum en bestuurslid van branchevereniging MKB Nederland. ‘De franchisegevers zien beren op de weg die er helemaal niet zijn.’
Wanneer er een ongelijk speelveld is, zegt Van Hoogstraten, dient de wetgever in te grijpen. De wet zorgt voor balans in de relatie tussen werkgever en werknemer, tussen verhuurder en huurder. De franchisebranche is de afgelopen jaren razendsnel gegroeid, franchisenemers zitten in een zwakke positie, deze wet brengt terecht evenwicht. ‘Een verhuurder kan een huurder niet verplichten elk jaar op eigen kosten zijn badkamer te vernieuwen. Maar zolang deze wet er is, kan een franchisegever ongehinderd wurgcontracten opleggen aan de franchisenemer.’
Vertraging en concurrentienadeel door inspraak van franchisers? ‘Welnee, in Finland hebben ze al zo’n wet. Ik sprak daar met de directie van de grootste supermarktketen Kesko - zeg maar de Albert Heijn of Jumbo van Finland - en die zeiden: geweldig. De franchisenemers denken mee, we komen tot nieuwe inzichten en de invoering gaat vervolgens vlekkeloos.’
Schade aan de economie? ‘Onzin, in landen met een franchisewet - zoals Australië en de VS - maken franchiseondernemingen een groter deel uit van het Bruto Binnenlands Product dan in landen zonder. Bovendien betalen McDonald’s en Volkswagen geen belasting in Nederland. Franchisenemers die een hamburgerrestaurant of een garage runnen van die merken doen dat wel.’
Het geluid dat vanuit een aantal franchisegevers klinkt, ‘dit is geen franchising meer’? Van Hoogstraten: ‘Dit is júist franchising. Als je niet wil overleggen, dan moet je filialen openen en daar bedrijfsleiders neerzetten, geen franchisecontracten sluiten met zelfstandige ondernemers.’
Franchisegever en franchisenemer: een huwelijksbootje dat vooral goed vaart bij mooi weer
Voordat ondernemer Marcel Boekhoorn Hema vorig jaar opkocht en rust bracht, vochten franchisenemers en Hema B.V. elkaar de tent uit. De jarenlange vete torpedeerde een verkooppoging, de keten verloor vermoedelijk tientallen miljoenen aan waarde. In recente jaren lagen ook franchisenemers van Intertoys, drogisterijketen DA en Albert Heijn overhoop met de directie. Nederland is wat dat betreft overigens geen uitzondering: in 2017 probeerde McDonalds 170 vestigingen in India uit te hongeren.
