Speciale status van Oekraïense vluchtelingen pakt paradoxaal uit: ze krijgen sneller werk, maar hebben minder rechten

In het voormalige koetshuis trekken Olga Napkhaniuk (29) en haar moeder Lidia Shpak (58) geroutineerd een nieuw hoeslaken over de topper van het dikke tweepersoonsmatras. Hup, het dekbed wordt voorzien van een kraakwit overtrek, nog even een doekje over de nachtkastjes, en ook deze ‘comfortkamer’ is weer klaar voor het volgende stelletje op een romantisch weekendje weg.

De moeder en dochter zijn twee van de vijf Oekraïense vluchtelingen die sinds afgelopen voorjaar aan de slag zijn bij het luxe landgoedhotel Groot Warnsborn, een statig wit landhuis verstopt in de heuvelachtige bossen bij Arnhem.

Eigenaar Lammert de Vries meldde zich in april op een banenmarkt op het cruiseschip waar de gemeente Arnhem vluchtelingen heeft ondergebracht. ‘Het was in die periode, net na de coronabeperkingen, ongelooflijk moeilijk om vacatures gevuld te krijgen’, zegt De Vries. Hij was positief verrast toen hij op het schip tientallen Oekraïense vrouwen trof die niet konden wachten om aan het werk te gaan.

Vliegende start

Oekraïners hebben een vliegende start gemaakt op de Nederlandse arbeidsmarkt, bleek vorige week uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Van de 89 duizend Oekraïense vluchtelingen die sinds het uitbreken van de oorlog in Nederland kwamen wonen, heeft nu 46 procent een baan in loondienst. Verhoudingsgewijs zijn zij veel sneller en in veel groteren getale aan het werk dan andere vluchtelingen. Vergelijk het met een CBS-meting onder vluchtelingen die arriveerden in 2014: anderhalf jaar nadat zij hun verblijfsvergunning kregen (en dus mochten werken) had slechts 10 procent een baan. Na vijf jaar was dat opgelopen tot 42 procent, nog altijd minder dan de Oekraïners nu.

Dat heeft deels te maken met bureaucratische belemmeringen, waardoor ‘gewone’ asielzoekers in eerste instantie niet mogen werken en later alleen volgens nogal omslachtige regels. Oekraïense vluchtelingen hebben daarentegen een speciale beschermingsstatus, waardoor zij voorlopig niet door de asielprocedure hoeven en meteen aan het werk kunnen. Afgelopen week werd bekend dat het kabinet die beschermde status heeft verlengd tot maart 2024.

Speciale status

Het nadeel van die speciale status is voor Oekraïners dat zij geen toegang hebben tot het Nederlandse sociale stelsel, zoals andere vluchtelingen met een verblijfsstatus (zie inzet). Ze kunnen bijvoorbeeld geen bijstandsuitkering aanvragen. En daarin zou ook weleens een belangrijke verklaring kunnen schuilen voor hun snelle opmars op de arbeidsmarkt.

Olga Napkhaniuk vertelt hoeveel zakgeld ze kregen toen ze nog niet werkten: 55 euro per maand. Dat was genoeg om te overleven, want ze hoeven niet te betalen voor hun kamer en kregen op het cruiseschip drie maaltijden per dag, ‘bijvoorbeeld macaroni in een soort tomatensoep, dat kenden wij niet’. Haar collega-kamermeisje Karina Samoilova (27), lachend: ‘Later werd er op ons verzoek gelukkig ook Oekraïense borsjtsj voor ons gekookt.’

Inmiddels wonen ze in een gemeentelijke opvang in een oude school, waar ze zelf kunnen koken. Ze zijn heel dankbaar voor alle hulp, zegt Samoilova. ‘Maar het is ook menselijk dat je iets meer wensen hebt in het leven dan je van 55 euro kunt betalen. Dan is het logisch dat je gaat werken.’

Dat gaat niet alleen om het geld, maar ook om waardigheid, vult collega Tetjana Bondarenko (48) aan. ‘Je wilt als volwassene toch niet afhankelijk zijn van de hulp van een ander?’ Ze recht haar schouders en heft haar kin iets omhoog. ‘Dat is een kwestie van trots.’ Dus staat ze hier elke ochtend om 6 uur in het donkere landhuis paraat om croissantjes te bakken en fruit te snijden voor het uitgebreide ontbijtbuffet. ‘En als gasten een speciale omelet willen, dan maak ik die natuurlijk ook.’

Piekeren en zorgen

De interviews verlopen via een tolk – alleen Bondarenko spreekt redelijk Engels, de anderen heel beperkt of helemaal niet. Waar statushouders de afgelopen jaren op het hart kregen gedrukt vooral eerst Nederlands te leren omdat ze anders nooit kans maken op een baan, blijkt in dit hotel dat de combinatie van een paar woordjes Engels en ‘handen en voeten’ in de praktijk ook prima functioneert.

En ja, ze zouden natuurlijk liever op hun oude niveau werken, ‘maar daarvoor moet je wel de taal spreken’, zegt Samoilova, die in Oekraïne een baan had bij een drukkerij. Voor nu zijn de vrouwen vooral blij dat ze in het hotel zoveel uren kunnen draaien, zodat er maandelijks wat overblijft om op te sturen naar het thuisland. ‘En het is fijn om bezig zijn’, zegt Napkhaniuk. Zij en haar moeder piekeren zich suf over haar zus, die in het leger zit en dus in de oorlog achterbleef. Elke minuut waarin hun gedachten even opgaan in het boenen van badkamers is daarom meegenomen. Moeder Lidia: ‘Ik heb gevraagd of ik extra veel mag werken. Tien dagen werken, één dag vrij.’ De tranen staan in haar blauwe ogen. ‘Alles beter dan op je kamer zitten en je zorgen maken.’