Spanje en Frankrijk zijn plotseling streng voor katholieken

Spanje

De optocht van Driekoningen is in Spanje een terugkerend feest in de eerste week van januari, dat grote gelijkenis vertoont met de intocht van Sinterklaas, inclusief strooigoed voor de verzamelde kinderschare. Maar kan een van de drie koningen ook een vrouw zijn, een koningin dus? Die vraag heeft geleid tot een rel in het Madrileense stadsbestuur, dat onder leiding staat van de progressieve burgemeester Manuela Carmena.

Twee koningen en een koningin: de conservatieve fractie in de gemeenteraad staat op zijn achterste benen. 'Sektarisch en een gebrek aan gezond verstand', aldus een zegsvrouw. Een traditionele mannenfiguur, Bijbels nog wel, veranderen in een vrouw: dat ruikt naar een samenzwering van radicaal links om katholiek Spanje eens te laten voelen dat in Madrid een anti-kerkelijke wind waait. Ahora Madrid, de lokale versie van de linkse protestpartij Podemos, speelde de vermoorde onschuld. Het leek zo'n goed idee: gelijke rechten voor man en vrouw. Koning Melchior of koning Caspar komt in aanmerking om door een koningin te worden vervangen. Dat had het organiserend comité overigens zelf besloten, aldus het linkse stadsbestuur. Om de zaak niet verder te compliceren, is koning Balthasar geen kandidaat. Hij blijft ook dit jaar, zoals gebruikelijk, zwart.

De Driekoningen-kwestie ligt gevoelig, nadat eerder deze maand al gesteggel uitbrak over het besluit om de traditionele kerststal weg te halen van de Plaza Mayor in het stadscentrum van Madrid. Kerststallen zijn een traditie. Voor buitenstaanders mogen de stallen enigszins voorspelbaar overkomen - kijkdoos met kind in krib, Maria, Jozef, koningen met geschenken en kameel. Maar in Spanje schuilt de verrassing in waar zich de 'cagón' ophoudt - het Catalaanse mannetje dat ergens tussen het struikgewas met de broek naar beneden zit te poepen.

Generaties kinderen zijn opgegroeid met de kerststal op de Plaza Mayor. Het gemis draaide uit op een fel protest van conservatief Spanje. Het weghalen van het gevaarte werd onmiddellijk uitgelegd als atheïstische wraak van de linkse burgemeester. Zij zou de openbare ruimte vrij willen houden van katholieke tradities. Woordvoerders van het stadhuis ontkenden: het was een ruimtekwestie. Elders in de stad zijn door de gemeente wel kerststallen neergezet. Maar voor katholiek Spanje is duidelijk wat er aan de hand is: de radicale linkse Podemos-partij heeft de aanval op katholieke tradities geopend.

Frankrijk

Horen Jozef, Maria en het kindeke Jezus thuis in het gemeentehuis, de mairie? Nee, vindt de Franse vereniging van burgemeesters. Als katholiek symbool is het kerststalletje strijdig met de laïcité, het seculiere karakter van de Franse overheid. Belachelijk, vinden tegenstanders. Het stalletje is een volkstraditie die de Franse identiteit onderstreept. Rond de kribbe is een bittere, jaarlijks terugkerende polemiek ontbrand die doet denken aan de Nederlandse Zwarte Piet-discussie. Steen des aanstoots is dit jaar een gids voor het handhaven van de laïcité, gepubliceerd door de Associations des Maires de France (AMF). Door de opmars van de islam staat de laïcité onder druk, zeggen de burgemeesters. Zo onttrekt een zorgwekkend aantal islamitische meisjes zich aan gemengde zwem- en gymnastieklessen, met behulp van ten onrechte afgegeven doktersverklaringen.

Maar als we streng zijn voor moslims, redeneren de burgemeesters, moeten we ook streng zijn voor katholieken. Dan hoort het religieuze kerststalletje niet thuis in de seculiere mairie, aldus voorzitter François Baroin, burgemeester van Troyes en prominent lid van Sarkozy's republikeinen. Het advies ontlokte felle reacties: 'Het stalletje is een symbool van Frankrijk dat niet vergeet waar het vandaan komt. Deze hersenspoeling is nu wel genoeg geweest', aldus het republikeinse Kamerlid Valérie Boyer. 'Het staat buiten kijf dat het christendom een uitdrukking is van de Franse cultuur', schreven de Front National-burgemeesters van de Zuid-Franse plaatsen Fréjus, Cogolin en Le Luc in een boze brief waarin ze 'protesteren tegen het opgeven van al onze tradities en het doorsnijden van onze culturele wortels'. Wie de tegenstanders hoort, zou denken dat een eeuwenoude traditie overboord wordt gezet. Maar het kerststalletje in de mairie is een invented tradition, een bedachte traditie, constateerde het weekblad Marianne, fel voorvechter van de laïcité.

Van oudsher hoort het stalletje thuis in de kerk en de huiskamer. Pas de laatste twintig jaar heeft het zijn intrede gedaan in het gemeentehuis. Robert Ménard, de door het Front National gesteunde burgemeester van het Zuid-Franse Béziers, omschreef zijn os en ezel als een voortzetting van 1400 jaar katholieke Franse geschiedenis. Maar de mairie van Béziers heeft pas een stalletje sinds Ménard in 2014 werd gekozen. De rel kent nog een opmerkelijk sub-relletje. Het populaire tv-programma Le Petit Journal onthulde dat Hayange in Oost-Frankrijk een stal heeft waarin de zwarte koning Balthasar vervangen is door een witte vorst. Front National-burgemeester Fabien Engelmann ontkent opzet: de drie witte koningen zouden kant-en-klaar zijn aangeleverd door een stalletjesleverancier. Hij verzekerde dat op zijn eigen werkkamer een zwarte Balthasar staat.

_{Nieuw! Ontvang elke dag de Volkskrant Avond Nieuwsbrief in uw mailbox, met het nieuws van vandaag, tv-tips voor vanavond, en alvast zes artikelen uit de krant van morgen. Schrijf u hier in.}