Sovjet-bewind
In de brugklas kregen we smakelijke verhalen voorgeschoteld over wat toen nog de Sovjet-Unie heette. Ik was een eigenwijs kind, en stelde mezelf constant de vraag of de beschreven (wan) toestanden niet ook in de westerse landen voorkwamen....
De eerste straatbeelden die me bijbleven hadden gestolen kunnen zijn uit documentaires over Sovjet-Rusland. Ik ben me serieus gaan afvragen of een slimme filmregisseur niet stiekem veel goedkoper naar Londen vloog en alle Engelse straat- en winkelnamen verving door Russische voor zijn propagandafilm in de Koude Oorlog.
Het meest Russische aan Engeland vond ik de rijen. Wee de onwetende toerist die zomaar op de bus wil stappen! De rij wachtenden is in staat hem te lynchen. . . of tenminste vermanend toe te spreken: 'Excuse me, there is a queue.' 'Een queue?', denkt de buitenlandse bezoeker, omdat hij óf dit woord niet kent, óf soms helemaal geen rij kan ontdekken. Valt er op het buitenlandse oog geen rij te bekennen, het Engelse registreert ook de onzichtbare rij. De één kan tegen een lantaarnpaal leunen, de ander een meter verder op de stoep zitten, maar voor hun medewachtenden zijn ze al opgenomen in een nieuw klassensysteem, waarvan de eerstgekomenen de upper class vormen.
Het is een paranoïde spel dat de niet-Engelsman zich eigen moet maken, op het gevaar af dat hij onzichtbare rijen gaat zien waar ze niet zijn. Hij schuift aan voor de bus in een drukke winkelstraat achter een groepje pratende mensen. De bus komt eraan. Hij blijft netjes wachten tot de groep opschuift en hij achter hen aan kan instappen. Maar wat is dat nou? Ze bewegen niet. De bus wel. Die rijdt voor zijn neus weg, en het groepje blijkt niet te wachten op de bus.
Nog zo'n Sovjet-Engels woord: wachten. Net als de Sovjet-burger moet de Britse burger zuinig omgaan met zijn voorraad geduld. De bus is ook hier een goed voorbeeld. Natuurlijk hangen er A4
tjes met wachttijden in het bushokje, of, als er geen bushokje is, aan een paal; maar de blaadjes hebben een waarheidsgehalte à la de Pravda. Je kunt 4 minuten bij het hokje of paaltje staan. Of 13. Of 21. Of 58. Je kunt wachten tot je een ounce weegt. Dat is niet hetzelfde als een ons.
In de winkels is de service niet beter. Toen mijn maatschappijleraar me zoveel jaar geleden uitlegde dat klantvriendelijkheid niet bestond onder Brezjnev, had ik met die slechtbetaalde Russen te doen. Voor die bijna vier pond die het winkelpersoneel in Engeland anno 2000 per uur verdient, zou ik me evenmin uitsloven. Toch blijft het standaardantwoord: 'lf it is not on the shelves, we haven't got it' frustrerend voor de (buitenlandse) klant.
Misschien is Engeland er onder Thatcher even hard op achteruit gegaan als Rusland onder het Sovjet-bewind. Misschien ook hadden mijn oude leraren ongelijk, en was er werkelijk niet zoveel verschil tussen de landen aan weerszijden van het IJzeren Gordijn.
