Sociale controle

Geen knee-capping meer, geen booby-traps of mitrailleurs, wel aanhoudende waarschuwingen. De softwareleveranciers hebben de koers verlegd in de strijd tegen illegaal gebruik van hun geesteskinderen. Ze zijn niet milder, maar subtieler geworden, vergeleken met een jaar of tien geleden.

De technische middelen die de softwareproducent gebruikt om illegaal kopiëren of piraterij tegen te gaan, helpen vaak niet of zijn dermate klant-onvriendelijk dat de omzet in gevaar komt. John Borking, een van de weinigen die over bescherming van software een boek hebben geschreven (Third party protection of software and firmware, 1985) zei destijds al: 'Als software-ontwerpers zoeken naar een fysieke bescherming die gebaseerd is op de software zelf, dan trekt dat altijd mensen aan die er een genoegen in scheppen om die bescherming te breken'.

Er zijn in het verleden veel technische beschermingen bedacht en gebroken. Bebugging bijvoorbeeld is een techniek waarbij opzettelijk fouten in een programma worden aangebracht die pas zichtbaar worden als het programma illegaal wordt gebruikt. Mitrailleurs zijn programma's die zichzelf niet beschadigen maar wel de gegevens die verkregen worden met het programma wanneer dat illegaal verkregen is. Tegenover die beschermingen staan programma's die speciaal ontworpen zijn om ze te breken. Borking noemt: Locksmith, Nibbles away, Wildcard, Snapshot, Crackshot en Replay.

IBM heeft een technische bescherming gebouwd rond een versie van haar nieuwe besturingssysteem OS/2 Warp. Ten minste twee tijdschriften op computergebied sturen met hun jongste nummers gratis een cd-rom mee waarop het complete besturingssysteem staat. Het betreft een koop-op-proef-exemplaar van Warp. Het programma is 45 dagen te gebruiken en daarna niet meer.

In de softwarebranche wordt zo'n bescherming een tijdbom genoemd. IBM bevestigt dat gebruik wordt gemaakt van de interne klok van de pc waarop Warp draait. Aan de hand daarvan bepaalt het programma of de 45 dagen al verstreken zijn. Ontkend wordt dat die beveiliging makkelijk te omzeilen is door met de klok van de pc te knoeien.

Een bescherming die nog regelmatig wordt toegepast, is een code die ingetikt moet worden bij de installatie van een programma. Die code staat op een los vel of op de doos van de software of de gebruiker moet hem opzoeken in een handboek dat bij de software hoort. Ook de dongle (het oorspronkelijke idee hiervoor kwam van een Amerikaanse programmeur: Don Gall) wordt nog gebruikt.

Het is een programmeerbare chip in een doosje die, aangesloten op de parallelle poort van de pc, regelmatig ondervraagd wordt door de bijbehorende software en als een unieke code niet wordt gevonden, stopt dat programma. Als je de pech hebt veel software te draaien die om een dongle vraagt, kan die slurf achterop je pc aardig lang worden, want elk pakket vraagt om zijn eigen dongle.

Er zijn nog veel andere technische beschermingsmethoden: wachtwoorden, versleuteling, trapdoors (geheime toegangen), serialisation (beperking van het aantal te maken kopieën door middel van een teller op de masterdisk). Hoewel veel van die technieken niet meer worden gebruikt, wil dat niet zeggen dat het illegaal kopiëren tot het verleden behoort.

Blijkens cijfers van BSA, een samenwerkingsverband van softwarefabrikanten, staat Nederland verhoudingsgewijs aan de top van de Europese ranglijst als het gaat om illegaal gebruik van vooral rekenprogramma's en tekstverwerkers. De schade beloopt 420 miljoen gulden per jaar, zegt BSA, waarbij grote bedrijven zijn aangesloten als Microsoft, Novell/Wordperfect, Lotus en Adobe. Bijna tachtig procent van de duurdere software in Nederland is niet legaal gekocht.

Deze (globale) cijfers zijn mede gebaseerd op de resultaten van de klik-lijn die BSA heeft ingesteld. Dat is een 06-nummer dat dagelijks een paar keer wordt gedraaid om het gebruik van illegale software te melden, een sociale bescherming in feite. Die meldingen komen onder meer van werknemers die hun bedrijf al dan niet met ruzie verlaten, of softwaredealers die andere dealers aan de paal nagelen omdat die oneerlijke concurrentie bedrijven met illegale, dus goedkope software.

Bart van Leeuwen van Microsoft zegt dat de technische methoden ter bescherming steeds meer in onbruik raken. Deels omdat de markt een ver doorgevoerde beveiliging niet meer accepteert. 'Een reden daarvoor kan ook zijn het opkomen van de cd-rom die zoveel software kan bevatten (600 Mb) dat het praktisch gesproken weinig zinvol is om een kopie te maken op een bruikbare en betaalbare drager.'

Hij, net als de voorzitter van BSA, Patrick de Smedt, ziet vooral in de serviceverlening aan de afnemers van software een middel om illegaal kopiëren tegen te gaan. Een legale kopie betekent ondersteuning van de gebruiker met algemene informatie en vooral met telefonische adviezen via een hulplijn. 'We zien ook steeds meer dat de registratiekaart bij de officiële software, terugkomt', aldus De Smedt.

De grote softwareleveranciers zijn voorts van plan gebruik te maken van de nieuwe Softwarewet, een apart hoofdstuk in de Auteurswet dat daar in september 1994 aan is toegevoegd. Niet alleen is het strafbaar geworden om middelen in huis te hebben om de technische bescherming van software te ontmantelen, ook zijn computerprogramma's nu auteursrechtelijk beschermd, met alle wettelijke consequenties van dien.

'We zullen de gebruikers meer bewust maken van de sancties die staan op het overtreden van deze wetgeving. En we zullen ook af en toe moeten laten zien dat het ons ernst is met die sancties', aldus De Smedt. In Italië heeft het al geholpen. Daar was de verhouding tussen illegale en legale software 80-20. Nu, na invoering van een softwarewet, is 50 procent van de software legaal in gebruik.

Gerard Geradts