Soberheid siert De Keersmaeker

BRUSSEL Het is een hele kluif, de nieuwe choreografie van Anne Teresa De Keersmaeker. Twee uur dans.

Niet op één doorlopende muziekcompositie. Niet met de dansers als groep van waaruit variaties losbreken. Na 25 jaar dans en muziek tot vaak uitbundige dialogen te hebben gebracht, gooit de Belgische grootheid het nu over een andere boeg. Haar Zeitung, na de première in Parijs nu te zien in haar thuisstad Brussel, is sober op het ascetische af.

Samen met de pianist Alain Franco, die het merendeel van de muziek live vertolkt, weeft ze een tapijt van Bachfragmenten (veel uit Das Wohltemperierte Klavier) en muziek van Webern (vooral orkestwerken) en diens leermeester Schönberg. Op deze gevarieerde, 27-delige score, waarin een muzikale spagaat van eeuwen wordt gemaakt en mathematische helderheid hand in hand gaat met onwerkelijke klankkleuren, gaan vijf vrouwen en vier mannen om beurten aan de slag, meestal solo of in kleine combi’s. Wie niet danst, kijkt aan de zijkant toe.

Midden over de lichthouten vloer loopt een strook balletvloer, als een soort catwalk. De dans vindt vooral op en rond deze rand plaats, alsof er op het toneel een ruimte is waar wel en niet ‘echt’ wordt opgetreden. Het is – net als het licht dat wisselt tussen het kale werklicht van tl-buizen en theatrale schemer – een knipoog naar het verschil tussen het spontane en het gepolijste waarmee voortdurend wordt gespeeld.

De bewegingen zijn op basis van improvisatie tot stand gekomen. De kwaliteiten daarvan worden nadrukkelijk gekoesterd: je ziet de dansers zoeken, aftasten, alert zijn op wat de muziek vertelt, op de impulsieve signalen die het lichaam zelf hen geeft.

En dan blijkt opeens hoezeer alles toch ook vastligt. Met bewegingen die zo vloeiend met de muziek samengaan dat ze niet geïmproviseerd kunnen zijn, met losse probeersels die samenkomen in een perfect unisono gedanste frase.

Het kijken naar individuele lichamen is fascinerend: de danser, die is hier de dans. Vanuit zijn instrument, zijn wezen ontstaan al die particuliere vormen en sensaties, krijgt de ruimte zelf vorm, op een manier die zelfs de meest inventieve beeldend kunstenaar niet kan bedenken.

De club van De Keersmaeker is bovendien prachtig gemêleerd wat uitstraling en fysicaliteit betreft. Bij de een lijkt het hoofd de stuwende kracht, bij de ander het bekken of juist een been. Er spookt allerlei basaals door je hoofd. Wat is dans? Wat zegt beweging op zich? En in relatie tot muziek, tot structuur, tot anderen?

Toch is het ook slopend om bij zoveel muziekfragmenten en zoveel aantredens telkens weer frank en vrij mee te gaan in de volgende ‘ontdekkingstocht’. Zeitung is voller dan een dikke zaterdagkant, en van een studieuze ernst bovendien. De dansers handelen behoorlijk introvert (waarom geen oogcontact met hun collega’s, met de pianist?) en kiezen doorgaans niet voor een gemakkelijke één-op-één vertaling van de muziek. Slechts incidenteel is er sprake van een meer joviale, brutale flirt met de muziek – met dank vooral aan de mannen!

Aan het eind van het stuk zitten een paar groter bezette delen. Veelzeggend, hoezeer die voor verademing zorgen. Nu gaan er ook verhalen spelen, hoe minimaal ook. Waarom staat iedereen opeens heel even met de rug naar ons toe? Waarom blijft die ene danseres alleen bij een pilaar achter? Ook het beeld wordt rijker, gevulder, en toont De Keersmaekers subtiele gevoel voor compositie.

Grijstinten in de kleding maken dat de dansers een gedekt palet vormen, maar hier en daar licht een kleuraccent op: een kobaltblauwe jurk, een wit truitje. Felrode pumps aan de voeten van oudgediende Fumiyo Ikeda.

Intrigerend blijft hoe de choreograaf haar dansers ‘terloops georganiseerd’ over het vlak verdeelt, door de ruimte laat dwalen. Het is een zeer precies gechoreografeerde chaos, die je verleidt en verraadt. De Keersmaeker schijnt de less is more-gedachte met hernieuwde interesse te omarmen. Maar dit werk had best iets minder van dat ‘less’ en iets meer van dat ‘more’ mogen hebben.