Schaduw Pinochet over verkiezingen Chili

Het was een oude bom die deze week ontplofte in Chili, maar de klap was er niet minder om: oud-president Eduardo Frei is in 1982 vermoord door het bewind van dictator Pinochet. Vermoedens bestonden al vele jaren, maar een rechter heeft nu de bewijzen gevonden en zes daders en medeplichtigen, onder wie twee artsen, laten oppakken.

Dat de militaire dictatuur in Chili (1973-1990) politieke tegenstanders vermoordde weet de hele wereld natuurlijk allang. Maar aan het uitgebreide arsenaal bekende methodes, van doodmartelen tot autobommen in Washington en Buenos Aires, is nu een nieuwe toegevoegd: biologische wapens. Frei, die president was van 1964 tot 1970 en die zich ontwikkeld had tot de leider van de (verboden) oppositie tegen Pinochet, werd na een onschuldige herniaoperatie in een privékliniek in Santiago vergiftigd met een reeks injecties met mosterdgas en tallium (rattengif). Hij overleed in januari 1982.

De beslissing van de rechter veroorzaakte een enorme storm, omdat deze slechts vier dagen voor de presidentsverkiezingen van zondag kwam. De kandidaat van de regeringscoalitie is Eduardo Frei, zoon van de vermoorde ex-president en zelf ook ex-president (1994-1998). De christen-democraat onderbrak prompt zijn campagne om met zijn medewerkers het graf van zijn vader te bezoeken. De rechtse oppositie beschouwt de actie van de rechter als een ongeoorloofde inmenging in de campagne.

De verkiezingen zijn de eerste zonder de lijfelijke aanwezigheid van Pinochet, maar zijn schaduw is er toch onverwacht weer over gevallen. De familie Pinochet woonde donderdag een mis bij op het privélandgoed, precies drie jaar na het overlijden van de ex-dictator op de internationale dag van de mensenrechten. President Michelle Bachelet kondigde op hetzelfde moment aan dat de wet waarmee de militairen zichzelf in 1979 amnestie verleenden, zal worden ingetrokken: misdaden tegen de menselijkheid kunnen niet verjaren. Chili sluit zich daarmee eindelijk aan bij de internationale gemeenschap. Oppositiekandidaat Piñera ontmoette vorige maand nog vertegenwoordigers van ex-militairen tegen wie hij zei dat hij, indien gekozen, een einde zal maken aan de processen.

Sebastián Piñera ligt in de peilingen ruim op kop met 38 procent van de stemmen. Het zou voor het eerst sinds de dictatuur zijn dat een kandidaat van rechts wint. Maar het is zo goed als uitgesloten dat hij in de eerste ronde wint. Frei zou kunnen rekenen op 23 procent en de onafhankelijke linkse kandidaat Marco Enríquez-Onamoni ligt tegen de 20 procent.

De vernieuwing van de Chileense politiek komt niet echt op gang. Piñera is 60 jaar en loopt al jaren mee als het gezicht van Renovación Nacional, de partij van de Pinochet-aanhangers. Frei is 67 en behalve ex ook zoon van. De communist Jorge Arrate is eveneens een zestiger, die adviseur was van president Salvador Allende.

Nieuw en jong is wel de onafhankelijke kandidaat Marco Ominami (36). Hij is de aangenomen zoon van een senator, maar zijn biologische vader was Miguel Enríquez, leider van de links-radicale beweging MIR, die de gewapende strijd voorstond waaraan hij de bijnaam ‘Che Guevara van Chili’ dankte. Enríquez werd in 1974 door militairen doodgeschoten.

Naar verwachting zullen Arrate en Ominami in de tweede ronde Frei wel steunen, dus bestaat er nog een kans dat de regeringscoalitie Concertación aan de macht blijft. Dat is zij al sinds 1990, nadat Pinochet in 1988 het referendum over zijn aanblijven had verloren.

Er zit sleet op de club waarin de hoofdrolspelers de Socialistische Partij en de Christen-democratische Partij zijn, en die na twee socialistische presidenten weer een christen-democraat moest lanceren. De scheidende presidente Michelle Bachelet is ongekend populair, maar Chili kent geen directe herverkiezing. Op alle affiches voor alle kandidaten (er zijn ook parlementsverkiezingen) staat Bachelet als een schutsengel op het tweede plan.

Sebastián Piñera werd vier jaar geleden overtuigend verslagen door Michelle Bachelet. De rijkste man van het land ging onmiddellijk aan de slag voor een nieuwe poging. De eigenaar van onder meer LAN, de grootste luchtvaartmaatschappij van Zuid-Amerika, kocht zelfs het televisiekanaal Chilevision om hem te helpen.

Hij heeft verklaard dat hij zijn bezittingen zal onderbrengen in stichtingen waar hij niets mee te maken heeft, maar inmiddels heeft hij al zijn kinderen, familieleden en vrienden overal benoemd in de top ervan. En zijn tv-zender verkoopt hij niet.

Piñera wordt vergeleken met Berlusconi. Niet omdat hij net als de Italiaanse premier graag de clown uithangt, maar omdat hij schatrijk werd dankzij dubieuze praktijken. In 1980 werd hij beschuldigd van grootscheepse fraude met zijn bank en dook hij onder, terwijl zijn twee compagnons voor drie jaar de gevangenis ingingen. Toen de zaak bij het Hooggerechtshof belandde, greep minister Monica Madariaga in op last van Pinochet en is de zaak geseponeerd. Sebastiáns broer Jorge was minister van Arbeid van Pinochet.

De laatste jaren vergaarde Piñera tal van veroordelingen en miljoenenboetes, onder meer in Chili wegens handel met voorkennis bij de aankoop van aandelen LAN en in de VS wegens het maken van illegale prijsafspraken. En als moderne ondernemer heeft Piñera zich natuurlijk op het voetbal gestort. Zijn leven lang was hij aanhanger van Universidad Católica, tot hij een paar jaar geleden aartsvijand Colo Colo, de populairste club van Chili, kocht. Woensdag veroverde zijn bezit Colo Colo de nationale titel in een rechtstreeks duel met zijn oude liefde.