Scènemakers

Deze maand gebeurde er iets bijzonders. In de grote zaal van de Rotterdamse Schouwburg ging de voorstelling Vreugdetranen drogen snel (Ro Theater) in première. Over een stelletje ontheemde figuren dat verstoten lijkt door de moderne samenleving en zich staande probeert te houden met rituelen en tradities.

Waarom bijzonder? Het was nu eens niet een stuk van Tsjechov, Shakespeare, Maria Goos of een andere publiekstrekker dat de grote zaal vol kreeg, maar nieuw geschreven werk van de 31-jarige Rik van den Bos.

Op de opening van het Theaterfestival een paar weken eerder was ook aandacht voor nieuw Nederlands toneelwerk. Ten eerste werd Een eerlijk mens (Mugmetdegoudentand) gespeeld, een eenakter van Nathan Vecht. Hierin gaf acteur Guy Clemens als Mark Rutte een vinnig weerwoord op de in 2011 gehouden Mars der beschaving.

Direct daarna nam schrijver en juryvoorzitter van het festival Arthur Japin het woord en introduceerde hij een nieuw fonds voor talentvolle toneelschrijvers: TheaterTekstTalent geheten. Door nieuw vrij werk van 'geëngageerde toneelschrijvers' te financieren, hoopt het fonds theaterpubliek met actueel repertoire in aanraking te brengen.

Een nieuwe generatie toneelschrijvers schuifelt langzaam richting de schijnwerpers. Dat roept de vraag op wie ze zijn en waarover ze schrijven. En in hoeverre ze geëngageerd zijn.

De al genoemde Vecht en Van den Bos schrijven stukken die absoluut boven op de tijdgeest zitten. In eerste instantie deden ze dat vooral voor de zomerfestivals, maar hun namen duiken inmiddels ook op bij de grotere toneelgroepen. Daarnaast staat een toneelschrijver als Willem de Vlam, die al verschillende dertigersdrama's afleverde bij zijn eigen groep Opium voor het Volk.

De meer absurdistische tragikomedies van Magne van den Berg lijken daar op het eerste gezicht weinig mee gemeen te hebben. Bij haar staan een feilloos taalgevoel en psychologisch inzicht voorop. Toch stelt ook zij in haar werk vraagtekens bij maatschappelijke ontwikkelingen. Maar subtieler.

Hoe divers de stijlen en onderwerpen van het nieuwe toneelrepertoire ook zijn, enkele opvallende raakvlakken zijn niet te missen. Bovenal is dat een aversie tegen gemakzuchtig oordelen. Tegen vlugge meningen, ondoordacht activisme en de ijdele schreeuwers van televisie en Twitter.

Het theater is voor deze generatie schrijvers een huis van bezinning of soms zelfs meditatie. Een plek waar tegengestelde meningen in één hoofd kunnen bestaan.

Wat het betekent om geëngageerd te zijn, wordt door de schrijvers op verschillende manieren uitgelegd. Ze zijn eensgezind in wat het in elk geval niet betekent, namelijk: schuldigen aanwijzen of een mening opdringen. Liever gaan ze in hun verhalen op zoek naar een verloren gewaande onschuld. Naar een glimpje hoop tussen al het dagelijkse cynisme. Als het nieuwe toneelrepertoire iets is, dan is het in essentie optimistisch.

TheaterTekstTalent

Het Prins Bernhard Cultuurfonds lanceerde op 5 september het stipendium TheaterTekstTalent. Jaarlijks is een bedrag van 12.500 euro beschikbaar gesteld om een toneelschrijver in staat te stellen een nieuw stuk te schrijven. Daarnaast wordt er 22.500 euro verleend als startbijdrage voor de uitvoering ervan. Initiatiefnemer is advocaat Joachim Fleury. De jury bestaat naast hem uit regisseur Thibaud Delpeut, dramaturg Dorine Cremers, theaterproducent Albert Verlinde en schrijfster Judith Herzberg.

Magne van den Berg ( 46 )

Studeerde aan de mimeopleiding en maakte en speelde eigen voorstellingen. Sinds 2000 schrijft ze hoofdzakelijk. Onder meer Kale bomen ruisen niet, Halverwege omgedraaid, De lange nasleep van een korte mededeling en Mijn slappe komedie. En onlangs: Met mijn vader in bed, nog te zien t/m 4/5. metmijnvader.nl.

'Ik vind mezelf nog een beginner. De afgelopen acht jaar, sinds ik me ben gaan bekwamen in het schrijven van toneel, ben ik bezig geweest met vingeroefeningen. Het is me nu gelukt een soort signatuur te vinden. Kaal en muzikaal, zo kun je het noemen.

'Werk heb ik inmiddels genoeg. Dat komt ook doordat ik veel draaltijd nodig heb. Ik moet weten welke toon ik moet aanslaan. Hoe praten de personages met elkaar? Ik zoek steeds een ander vorm.

'Mijn teksten gaan op het eerste gezicht niet over maatschappelijke problemen. Ze gaan over mensen en hun psychologie, over waar hun verdriet en hun angsten zitten. Daar heb ik nu eenmaal verstand van.

'Harold Pinter bewonder ik. Zijn teksten zijn nauwgezette verslagen van de psychologische spelletjes die mensen met elkaar spelen. Toch kan hij daarmee heel goed voelbaar maken wat er op een moment in een maatschappij aan de hand is. Dat zie ik als mijn grotere doel.

'Natuurlijk erger ook ik me aan bankiers en projectontwikkelaars, maar ik vind het gewoon geen mooie mensen om een toneelstuk over te maken. Bovendien hou ik van personages die eerlijk zijn. Wat er nu gebeurt met Pussy Riot, dat vind ik vreselijk. Maar ik weet niet hoe ik het in een stuk moet krijgen.

'Zo langzamerhand ben ik er wel aan toe om de maatschappij meer te laten meespelen. Ik ben gevraagd voor een stuk over de bio-industrie. Mijn eerste gedachte was: Jezus jongens, ben ik daarvoor wel de goede persoon? Maar onderhand heb ik er juist veel zin in.'

Nathan Vecht ( 36 )

Studeerde architectuur en schreef daarna drie inhoudelijke komedies voor de Parade: Fietsen voor Malawi, Go Vote! en God in Frankrijk. Hij schreef Don Juan voor het NNT. En onlangs de eenakter Een eerlijk mens. Daarnaast schrijft hij voor het televisieprogramma Koefnoen en hij presenteert Casa Luna op Radio 1.

'Het begint altijd bij: wat houdt me vandaag bezig? Dan bedoel ik niet iets particuliers, maar in het nieuws of op straat. Een voorwaarde is dat het me persoonlijk moet raken. Als ik dat eenmaal heb gevonden, is het niet zo ingewikkeld om iets te schrijven.

'Zo zijn de drie stukken voor de Parade ontstaan. Die gingen over concrete actuele zaken.

'Nu ben ik al drie jaar bezig met een toneelstuk waarvoor ik een vrije beurs kreeg van het Fonds Podiumkunsten. Het is een kroniek van het dagelijks leven in de stad. Het wordt een groot stuk met veel personages. Hiermee zet ik echt een volgende stap, het verhaal is losgezongen van de dagelijkse actualiteit. Ook in vorm en genre wordt het breder dan voorheen.

'Al mijn werk is geëngageerd. Er is niet echt een andere optie. Geëngageerd betekent verbonden met de wereld om je heen. Dat hoeft niet meteen politiek te zijn. Het kan ook op een kleine, menselijke schaal. Alles wat ik maak, moet iets te vertellen hebben over de tijd waarin we leven. Daarmee geef je het publiek de mogelijkheid met een ander perspectief naar hun eigen bestaan te kijken.

'Gelukkig word ik onderhand meer gevraagd dan ik kan aannemen, maar het ontbreekt in Nederland aan een echt brede toneelschrijfcultuur. In New York heb je een fantastische theaterboekwinkel op Times Square. Alles van over de hele wereld hebben ze daar. Maar in die winkel is geen enkel boek van een Nederlandse toneelschrijver te koop. Het zou mooi zijn als daarin verandering komt.'

Rik van den Bos ( 31 )

Voltooide in 2008 de Utrechtse Schrijfopleiding. Daarna schreef hij onder meer Berm voor Bellevue Lunchtheater en de Oerolhits Het jaar van de schlager en In Limbo voor zijn eigen groep Berg&Bos. 15/11 gaat zijn tekst De Jazzbarones voor Tg. Winterberg in première. Vreugdetranen drogen snel speelt nog t/m 15/11. rotheater.nl.

'Mijn verhalen gaan over wat zich achter de muren van onze samenleving afspeelt. Ik wil een stem geven aan de mensen die je normaal niet hoort of ziet in het theater. Bij mij zijn dat vaak mensen die op de een of andere manier zijn vastgelopen in hun leven.

'In Berlijn speelt nu een stuk van mij (Leger, in 2015 bij het Ro Theater te zien, red.) over een soldaat met een posttraumatische stressstoornis. Hij is op een vredesmissie geweest en heeft daaraan een groot trauma overgehouden. Mijn stuk gaat niet over de vraag: waarom sturen we mensen op een oorlogsmissie? Of heeft Defensie wel genoeg oog voor de nazorg van militairen? Ik wil wel dat het die vragen oproept, maar ik schrijf ze zeker niet expliciet het stuk in.

'Het gaat over de uitwerking van zo'n ervaring op een mens. De man over wie ik het wil hebben, zit muurvast in zijn leven. Dat zie ik als geëngageerd schrijven. De maatschappelijke problematiek is niet direct aanwijsbaar in de tekst, maar zit hem in de motivatie om überhaupt een tekst te schrijven.

'Naarmate ik meer controle heb over mijn techniek, merk ik dat de zeggingskracht belangrijker wordt.

'Ik ben nu op een punt in mijn schrijverschap dat de eerste vraag is: wat heeft het te maken met de wereld om me heen?

'Vanaf het moment dat ik afstudeerde, ben ik aan één stuk door bezig geweest. Ik merk nu dat ik de behoefte heb om gas terug te nemen. Een tijdje vrij om te kijken waarover ik het wil gaan hebben.'

Willem de Vlam ( 37 )

Studeerde theaterwetenschap en schreef daarna onder meer Blind, Overwinteren, Hond en De zoon voor zijn groep Opium voor het Volk, die hij oprichtte met Tom Helmer. Onlangs schreef hij voor Bellevue Lunchtheater: De muurspecht. Reprise 10/1 t/m 20/2. opiumvoorhetvolk.com.

'Mijn werk is geëngageerd, ja. Maar ik zeg het met dezelfde terughoudendheid als waarmee vrouwen soms zeggend dat ze feministisch zijn. Het gaat absoluut over de samenleving om ons heen, maar geëngageerd theater heeft de gewoonte de schuld bij iemand anders te leggen. Vaak iemand die toevallig nooit in de zaal zit, meestal de man in het pak.

'Tijdens onze studie theaterwetenschap zagen Tom Helmer en ik veel toneel. Vaak was onze conclusie: vakmatig was het goed, maar het sprak ons niet aan. Het ging duidelijk niet over ons. Dit werd een terugkerend gespreksonderwerp. Toen besloten we maar onze eigen groep op te richten, Opium voor het Volk.

'Wat ik probeer, is onderliggende stromingen te benoemen. Onderwerpen waar iedereen het over heeft, maar met een originele invalshoek. Vier bankiers in nette pakken op het toneel zetten, vind ik bijvoorbeeld veel te voor de hand liggend. Zo heel direct op de actualiteit inspelen heeft ook vaak geen zin. Daar is theater te traag voor.

'Ik schrijf nu een stuk voor 2015: De vriend. Het gaat over fraude. Niet over bankiers en hoe egoïstisch ze zijn, maar over een moeder die voor haar vijf kinderen de boel besodemietert.

'Stuk voor stuk hebben ze geprofiteerd van de moeder. Nu alles uitkomt, moeten ze hun financiële voordeel inleveren. Het punt is dat ze uiteindelijk sterk genoeg zijn om te overleven, juist door het voordeel dat ze hadden.

'Retemoralistisch natuurlijk, maar dat moet je ook zijn als je je met dit soort dingen bezighoudt.'

KOMT DAT ZIEN!

Casper Vandeputte, regisseur en toneelschrijver, werkt nu bij het Nationale Toneel aan zijn stuk Nieuwspoort. Dat zal gaan over het politieke mediacircus en de afnemende journalistieke ruimte voor zoiets als een complexe boodschap. 'Wij willen goed geïnformeerd worden!' is de ondertitel. Te zien: 20/11 t/m 7/12. nationaletoneel.nl

Marjolijn van Heemstra schreef en speelt Garry Davis. Een voorstelling bij het Ro Theater over de gelijknamige mensenrechtenactivist. Hiermee sluit ze een drieluik af over verbondenheid in een gemondialiseerde wereld. Te zien t/m 8/12. rotheater.nl

undefined