Voor het eerst hebben vrouwen in Saoedi-Arabië zondag autogereden zonder de wet te overtreden. Al kort na de opheffing van het autorijverbod om middernacht gingen in diverse Saoedische steden vrouwen de weg op. ‘Onafhankelijkheidsdag’, kopte de Engelstalige krant Arab News groot op de voorpagina.
‘Het is een prachtige dag’, zei zakenvrouw Samah al-Qusaibi tegen persbureau Reuters terwijl zij door de straten van de oostelijke stad Khobar reed, welwillend gadegeslagen door politieagenten. ‘Vandaag zitten we hier’, zei ze, gezeten op de bestuurdersstoel. En met een knik naar de achterbank: ‘Gisteren zaten we daar.’
De vrouwen die zondag meteen al gebruikmaakten van hun nieuwe recht, hebben de afgelopen weken hun buitenlandse rijbewijs ingeruild voor een Saoedisch document. Andere vrouwen moeten eerst rijlessen nemen.
Vrouwelijke verkeersagenten
Tal van rijscholen voor vrouwen zijn al geopend. Parkeergarages hebben vrouwensecties ingericht, aangegeven met roze symbolen. Het ministerie van Binnenlandse Zaken wil vrouwelijke verkeersagenten rekruteren. Naar verwachting zullen in 2020 drie miljoen vrouwen een rijbewijs hebben.
‘Het is ons recht. Eindelijk hebben we het veroverd’, zei Samira al-Ghamdi, een 47-jarige psycholoog, terwijl zij in de liberale havenstad Jeddah naar haar werk reed. ‘Het is een kwestie van tijd voordat de gehele samenleving het zal accepteren.’
Het autorijden is een aanmerkelijke verruiming van de bewegingsvrijheid voor vrouwen in het conservatieve koninkrijk. Tot nu waren zij afhankelijk van mannelijke familieleden en Aziatische chauffeurs. Deelname aan de arbeidsmarkt wordt eenvoudiger door de toegenomen mobiliteit.
Dat is precies een van de overwegingen van kroonprins Mohammed bin Salman, de man die de maatschappelijk nog altijd omstreden maatregel heeft doorgedrukt. Hij wil de Saoedische economie dynamischer maken en minder afhankelijk van olie. Een grotere arbeidsparticipatie van vrouwen past daarin. De verkoop van auto’s en autoverzekeringen is goed voor de markt. Families kunnen besparen door hun Aziatische chauffeurs te ontslaan. Automerken spelen in advertenties al in op de nieuwe cliëntèle.
Losser leefklimaat
Ook meer in het algemeen wil de 32-jarige Mohammed de Saoedische samenleving moderniseren en een losser leefklimaat creëren voor de jonge bevolking. Zo zijn bioscopen en concerten sinds kort toegestaan, ook voor gemengd publiek. De religieuze politie, die veertig jaar lang met straffe hand de strikte gedrags- en kledingregels handhaafde, is uit de straten verdwenen.
Met politieke liberalisering heeft dit niet van doen, integendeel. Sinds het aantreden van de kroonprins (en zijn vader, koning Salman bin Abdul Aziz) twee jaar geleden wordt harder opgetreden tegen dissidenten.
Dat voelen ook de vrouwelijke activisten die zich jarenlang – vaak op straffe van vervolging – hebben ingezet voor opheffing van het autorijverbod. Ongeveer tien van hen werden vorige maand gearresteerd, kennelijk in een poging te voorkomen dat zij het nieuw verworven recht zouden claimen als een resultaat van hun activisme. Het is de koninklijke heersers er alles aan gelegen zich te presenteren als degenen aan wie de bevolking de modernisering te danken heeft. Voor autonome activisten is in het Saoedi-Arabië van kroonprins Salman en de zijnen geen plaats.
De gedetineerde vrouwen (en enkele mannelijke mensenrechtenadvocaten) worden beschuldigd van het met ‘buitenlandse machten’ samenspannen tegen de Saoedische staat. Als zij voor de antiterrorismerechtbank moeten verschijnen, kunnen zij tot twintig jaar gevangenisstraf worden veroordeeld.
De Nederlandse afdeling van Amnesty International kritiseerde dit weekend de Nederlandse regering, omdat die zich nog altijd niet heeft uitgesproken voor de vrijlating van de vrouwenrechtenactivisten.
‘Mensenrechten zijn een belangrijke pijler van het Nederlandse buitenlandbeleid, maar als het gaat om Saoedi-Arabië lijkt Nederland niet bereid deze dappere vrouwen en mannen publiekelijk te steunen’, aldus Eduard Nazarski, directeur van Amnesty Nederland. ‘Dit geeft een signaal aan de Saoedische autoriteiten dat zij kunnen doorgaan met de repressie en het toont een schrijnend gebrek aan solidariteit met de gevangen activisten.’
Wat vermoedelijk meespeelt, is dat de activisten zich ook hebben uitgesproken voor afschaffing van het voogdijschapsysteem, waarbij vrouwen aan hun vader of echtgenoot toestemming moeten vragen voor alle belangrijke beslissingen in het leven. Dit raakt de kern van de mannelijke dominantie in de samenleving en van wat veel Saoediërs als hun cultuur beschouwen. Het voogdijsysteem is voor de hervormers daarom een veel grotere kluif dan het autorijverbod.
