Sancties tegen Rusland? Duitsland wil vooral met Moskou in gesprek blijven – en krijgt Russisch gas

Natuurlijk, ook Angela Merkel wond zich op over Navalny’s gevangenname en het politiegeweld tijdens de demonstraties in Moskou.

Maar sancties tegen Rusland? Nee. Angela Merkel wil ‘de dialoog niet afbreken’, zei ze. Ondanks ‘alle verschillen’ vindt de Duitse regering het van belang ‘met Rusland in gesprek te blijven’. Precies hetzelfde zei de bondskanselier afgelopen zomer toen de door vergiftiging doodzieke Navalny naar Duitsland werd gevlogen voor behandeling. Ze zei het ook toen Rusland in 2014 clandestien stukken van Oekraïne afpakte.

Berispen, maar tegelijk aan de praat blijven en – vooral – handel blijven drijven. Het is een oude strategie die diep ingesleten zit bij de SPD en de CDU, de twee partijen die Duitsland na de Tweede Wereldoorlog afwisselend of gemeenschappelijk hebben geregeerd. Het is een houding die frustratie opwekt van EU-partners, met name Polen en de Baltische landen die zich direct bedreigd voelen door Poetins agressieve politiek.

Maar ook in Duitsland stond de verhouding met Rusland nog nooit zo ter discussie als het afgelopen half jaar waarin Duitsland enerzijds de doodzieke Navalny behandelde en de regering anderzijds streeft naar het voltooien van de pijplijn Nord Stream 2, ondanks dreigende Amerikaanse sancties. Door die pijplijn tussen het Russische Oost-Loega en het Duitse Greifswald stroomt behalve gas ook de rechtstreekse invloed van het Kremlin.

Duitslands geografie

De geschiedenis van deze ambivalente politiek begint bij Duitslands geografie. Al toen het Duitse Keizerrijk in 1871 werd gesticht, tobden de Pruisische strategen over de ingewikkelde ‘Mittellage’ van het land, de ligging midden in Europa, als een schijfje worst tussen de oostelijke en westelijke boterham. Het leidde tot een latent gevoel van dreiging omdat het jonge Duitsland omringd werd door oude grootmachten. Voor Rusland waren de keizer en Bismarck, de architect van de Duitse eenheid, het bangst.

Deze angst, in combinatie met het ontbreken van duidelijke geografische grenzen, leidde tot de vraag waar Duitsland cultureel gezien ophield en of Duitsland zelf niet eigenlijk ook een grootmacht was, of moest proberen te worden. Vragen waarop de nazi’s een paar decennia later hun agressieve, onzalige antwoord bedachten.

Sindsdien is de toch al gecompliceerde verhouding tot Rusland verzwaard met het Duitse schuldgevoel. Tot op de dag van vandaag, zo bleek eerder deze week, toen bondspresident Steinmeier Nord Stream 2 verdedigde als ‘laatste brug tussen Rusland en Europa’, zei hij: ‘Meer dan 20 miljoen mensen uit de toenmalige Sovjet-Unie zijn destijds omgekomen. Dat rechtvaardigt geen wangedrag van de Russische politiek vandaag, maar we moeten de historische dimensies wel in het oog houden.’

Zachte omgang

Het zijn in de eerste plaats de Duitse sociaaldemocraten die pleiten voor een zachte omgang met Rusland, een houding waarvan de oorsprong ligt in de Ruslandpolitiek van de oude BRD (voormalig West-Duitsland) onder kanselier Willy Brandt in de vroege jaren zeventig. Het doel van Brands Neue Ostpolitik was normalisering van de betrekkingen – met het oog op de geopolitieke belangen van West-Duitsland als frontstaat in de Koude oorlog. Die normalisering moest tot stand komen door culturele uitwisseling, maar vooral door handel.

Daarmee vatte het hardnekkige idee post dat politiek en economie twee verschillende registers zijn die zonder gewetenswroeging onafhankelijk van elkaar kunnen worden bediend. Heel letterlijk nam dit Gerhard Schröder, de laatste sociaaldemocratische bondskanselier (tussen 1998 en 2005) die na zijn politieke afzwaaien bij Gazprom ging werken, het Russische staatsgasbedrijf, en naar verluid goed is bevriend met Poetin. Schröder is een van de geestelijk vaders van Nord Stream 2.

Duurzame democratie

Maar ook Martin Schulz, de man die vier jaar geleden zo genadeloos flopte als sociaaldemocratisch lijsttrekker antwoordt in der Spiegel op een vraag naar Nordstream 2 dat hij niet denkt dat Rusland ‘een duurzame democratie’ wordt door te stoppen met de pijplijn.

In de CDU zijn de uitgangspunten van de Neue Ostpolitiek eveneens gemeengoed. Merkel hecht grote waarde aan haar directe lijn met Poetin. Als in de DDR gesocialiseerde, vloeiend Russisch sprekende kanselier van Duitsland heeft ze een streepje voor op andere Europese leiders. Ze kan soms iets bewerkstelligen, zoals tijdens haar interventie in het Oekraïne-conflict, en door Navalny naar een Berlijns ziekenhuis te laten komen.

De pas gekozen CDU-voorziter Armin Laschet, tevens minister-president van de deelstaat Noordrijn-Westfalen, is in het verleden zelfs weggezet als Poetin-versteher, Poetin-begrijper, vanwege zijn pro-Russische houding die wellicht te maken heeft met de vestiging van drie energiegiganten in zijn deelstaat: RWE, Eon en Uniper die ook gebruik maken van Russisch gas.

Kantelpunt

De gelijktijdigheid van Navalny en Nordstream 2 zou weleens een kantelpunt kunnen zijn voor de houdbaarheid van Ruslandpolitiek van de CDU/CSU en SPD. Politieke commentatoren van haast alle landelijke kranten winden zich unisono op over de ‘ongeloofwaardige’ houding van Merkel, die schadelijk is voor Duitsland. Het kan leiden tot een slechte start met de nieuwe Amerikaanse president Biden, fel tegenstander van Nord Stream 2. Ook Frankrijk ziet in Nord Stream 2 vooral Duits eigenbelang. Bovendien: de Duitse Groenen zijn tegen het project en voor sancties. Met ruim 20 procent in de peilingen is het niet ondenkbaar dat deze partij na september meeregeert.