Rutte wil bij excuses niet voor een zaal vol witte mensen staan

Vicepremier Sigrid Kaag is vandaag in Suriname voor spoedoverleg over de aanstaande excuses van Nederland voor het slavernijverleden. Want als Suriname die niet accepteert, is de hele operatie mislukt. Wat zijn nu de plannen van het kabinet voor komende maandag?

Wat wil het kabinet?

Mede doordat het nieuws voortijdig uitlekte, is alles anders gelopen dan gedacht, maar het kabinet is nog steeds vast van plan om komende maandag een ‘betekenisvol’ moment te organiseren rond de officiële reactie op het Adviescollege Dialooggroep Slavernijverleden. Dat adviseerde vorig jaar om excuses te maken namens de Nederlandse staat. Waarschijnlijk is dat ook wat het kabinet wil doen. Het kabinet dacht dat het applaus zou krijgen als het dat advies zou overnemen, maar zodra dat voornemen op straat lag, bleek dat een aanzienlijk deel van de gemeenschappen der nazaten zich onvoldoende gehoord en overvallen voelde door het nieuws.

Dat heeft het kabinet niet uit koers geslagen. De uitnodigingen zijn inmiddels de deur uit: premier Rutte houdt maandagmiddag zijn toespraak in het Nationaal Archief in Den Haag. Wát hij daar precies gaat zeggen is nog altijd onduidelijk, maar zeker is dat Rutte het groots aanpakt: zowat het hele kabinet rukt uit. In Den Haag zijn ook de vicepremiers Kaag, Schouten en Hoekstra in de zaal, evenals de ministers Bruins Slot van Binnenlandse Zaken en Dijkgraaf van Onderwijs. En dan zijn er nog zeven bewindslieden die de boodschap gaan overbrengen naar de (voormalige) overzeese delen van het Koninkrijk. Minister Weerwind neemt volgens de uitnodiging nog altijd Paramaribo voor zijn rekening, ondanks alle kritiek dat hij daarvoor als nazaat van tot slaaf gemaakte voorouders niet de aangewezen man is.

Belangrijk detail: de reizende bewindslieden maken het statement niet zelf, maar gaan ‘aansluitend op Ruttes toespraak’ in gesprek met de aanwezigen over Ruttes woorden en de betekenis daarvan ter plekke.

Hoe gaat dat vallen in Nederland?

Het kabinet heeft twee lange sessies in het Catshuis achter de rug met organisaties en stichtingen die zeggen te spreken namens de gemeenschappen van de nazaten. Er is daar onder meer gevraagd om hun inbreng voor Ruttes toespraak. Rutte en vicepremier Kaag lijken erin geslaagd de lucht te klaren voor in elk geval een deel van de aanwezigen. Die lieten na afloop weten dat het kabinet binnenskamers heeft benadrukt dat 19 december slechts het begin is van een ‘proces’, dat op 1 juli een hoogtepunt bereikt: op Keti Koti, de officiële viering van de afschaffing van de slavernij.

Het kabinet liet donderdag weten dat in Ruttes gehoor maandag ook vertegenwoordigers van de nazaten aanwezig zijn. Dat zijn dus mensen die in elk geval niet faliekant tegen de excuses zijn. Maar inmiddels is duidelijk dat er ook mensen afhaken, zoals de initiatiefnemers van de Keti Koti Tafel. Die bleven lang met het kabinet in gesprek, maar vinden het nu toch te vroeg ‘zolang de gedeelde erkenning van de relevante wandaden nog niet geschapen is’.

Gaat dit ook over herstelbetalingen?

Voor het kabinet slechts zeer ten dele. De Dialooggroep adviseerde een fonds op te richten om het historisch bewustzijn over de gevolgen van de slavernij te vergroten. Het kabinet trekt er 200 miljoen euro voor uit. Er zijn echter belangrijke organisaties die dat een schijntje vinden, zoals de Nationale Reparatie Commissie Suriname. Die vindt dat excuses gepaard moeten gaan met een reparatieprogramma van miljarden euro’s. ‘Wat vernietigd is, moet hersteld worden.’

Bij de toonaangevende partijen in de Nederlandse politiek is daar weinig draagvlak voor. Regeringspartijen als de VVD en het CDA zijn inmiddels wel overtuigd van het nut van excuses, maar willen er geen geldkwestie van maken. Ruttes eigen VVD is zelfs tegen het fonds. ‘Dit geld kunnen we beter besteden aan de toekomst in plaats van het verleden’, aldus Tweede Kamerlid Pim van Strien.

Wat is de stemming in Suriname?

Daar hangt nu veel van af. Vicepremier Kaag is vrijdag in Paramaribo voor spoedoverleg. Ze ontmoet onder anderen president Chan Santokhi, parlementariërs en vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties in een poging hen te overtuigen van de goede Nederlandse bedoelingen. Voor de Surinaamse politieke kopstukken kunnen de excuses niet als verrassing komen. In augustus legde een delegatie van de Tweede Kamer een werkbezoek af dat in het teken stond van het slavernijverleden, waarna zich voor het eerst een meerderheid aftekende die voor het aanbieden van excuses is. In september bezocht premier Rutte Paramaribo en gaf ten overstaan van het Surinaams parlement te kennen het slavernijverleden ‘onder ogen te willen zien’.

Nadat eind november uitlekte dat die excuses 19 december zouden volgen, leidde dat in Suriname niet direct tot grote verontwaardiging. Het land verkeert nog altijd in diepe financiële problemen. De bevolking maakt zich drukker om de koerswisselingen, stijgende olieprijzen en de erbarmelijke staat van de zorg en het onderwijs. Daar komt nog bij dat de olievelden die voor de kust gevonden zijn voorlopig niets opleveren: in ieder geval niet voor 2027, werd deze maand duidelijk. En het prille herstel van de banden met Nederland hebben nog niet tot grootse investeringen in het land geleid.

Om te voorkomen dat premier Rutte maandag voor een lege, of enkel witte zaal excuses zal maken, is Kaag er alles aan gelegen Suriname binnenboord te krijgen. Eventuele excuses zouden volgens Santokhi ook formeel op politiek niveau met Paramaribo besproken moeten worden. ‘Wij zien de datum van 19 december als het begin van een traject. Ik denk dat we na Kaags bezoek beter in staat zijn het standpunt van de regering kenbaar te maken.’