Analyse
Rutte kan het in zijn toespraak over slavernij niet laten bij woorden alleen
Het kabinet staat vandaag op een grootse manier stil bij het Nederlands slavernijverleden. Premier Mark Rutte houdt een toespraak waarin hij naar alle waarschijnlijkheid namens de regering excuses zal aanbieden. Zeven bewindspersonen luisteren in het Caribisch deel van het Koninkrijk en Suriname mee en zullen na de toespraak een toelichting geven.
Het is officieel een kabinetsreactie op het rapport Ketenen van het verleden van het Adviescollege Dialooggroep Slavernijverleden: in het bijzijn van de vicepremiers Sigrid Kaag, Wopke Hoekstra, Carola Schouten en de ministers Hanke Bruins Slot (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) en Robbert Dijkgraaf (Onderwijs) zal premier Rutte vanmiddag 15.00 uur in het Nationaal Archief op dat verleden reflecteren, met mogelijk excuses als historische stap in de bewustwording van de erfenis van het Nederlands koloniaal verleden.
Mogelijk. Want ook nadat uitlekte dat het kabinet van plan is vandaag een historische stap te zetten en de verontwaardiging daarover bij een deel van de zwarte gemeenschap die zich onvoldoende voelt meegenomen in dat proces, bleef Rutte afgelopen vrijdag het stug in het midden laten of vandaag excuses volgen.
Dit terwijl de wekenlange onduidelijkheid over wat het kabinet precies van plan is, leidde tot chaos, met ingelaste Catshuissessies tot gevolg en een spoedbezoek van vicepremier Kaag aan Suriname. Over één ding was Rutte glashelder: schadevergoedingen of herstelbetalingen voor de nazaten van de tot slaaf gemaakten gaan er niet komen.
Chaotische aanloop
Toch zal Rutte het niet enkel bij woorden kunnen laten. Of de premier met zijn toespraak de schade kan herstellen van de chaotische aanloop, zal niet alleen afhangen van eventuele excuses, maar vooral wat het kabinet daarna gaat doen.
De Dialooggroep Slavernijverleden adviseert niet alleen dat de premier namens de regering excuses aanbiedt, maar ook dat de slavernij in een wet als misdaad tegen de menselijkheid wordt aangemerkt. De Dialooggroep is geen voorstander van financiële compensatie voor alle schade uit het verleden.
Wel moet er structureel geld worden vrijgemaakt waarmee de bewustwording over ‘de schadelijke doorwerking van dat verleden in het heden’, kan worden vergroot. Via het onderwijs, via onderzoek en via kunst. De koloniale erfenis die zichtbaar is in het institutioneel racisme bij de Belastingdienst, bij de politie maar ook in het onderwijs en op de woning- en arbeidsmarkt moet worden erkend en aangepakt.
Welke van die concrete aanbevelingen het kabinet overneemt, zal vanmiddag bekend worden. Een deel van de kritiek van de teleurgestelde nazaten gaat over het bewustwordingsproces dat aan excuses vooraf moet gaan. Wat is precies de rol van Nederland in de trans-Atlantische slavenhandel geweest, welke misdaden tegen de menselijkheid zijn gepleegd en hoe werkt het koloniaal racisme door in de huidige tijd? De samenleving moet wel weten waarvóór de regering excuses aanbiedt.
Rutte ziet zijn toespraak niet als eindpunt van de slavernijdiscussie, maar als een stap in dat bewustwordingsproces. ‘Daar past 19 december in, maar daarna stopt het niet.’ Het kabinet wil van 2023, 150 jaar na de feitelijke afschaffing van de slavernij, een groot herdenkingsjaar maken met aandacht voor het thema in het maatschappelijk debat en in het onderwijs. ‘Bewustwording van het gezamenlijk verleden moet onderdeel zijn van die gezamenlijke verwerking’, zei hij hier vrijdag over. En dat gaat wél met financiële ondersteuning vanuit het kabinet gepaard. ‘Daar hoort natuurlijk ook altijd geld bij.’
Toon van de toespraak
Hoe de excuses en de beloftes zullen landen onder het ontevreden deel van de Afro-Surinaamse en Afro-Caribische gemeenschap zal ook afhangen van de toon die Rutte aanslaat in zijn toespraak. Hij is geen voorloper geweest in de zwartepietendiscussie. Zijn vorige kabinet trad af vanwege het toeslagenschandaal, waarvan volgens het CBS Surinaamse en Caribische Nederlanders relatief het vaakst slachtoffer waren.
In februari vorig jaar sprak Rutte zich nog onomwonden uit tegen excuses voor het slavernijverleden. Op zijn eigen verandering van inzicht zou hij vandaag nog weleens terug kunnen komen, liet hij vrijdag doorschemeren. ‘Omdat de boodschap in de toespraak, degene die hem houdt, en de persoonlijke relatie tot het onderwerp natuurlijk onderdeel is van zo’n toespraak.’
