Russische gevangenen in Guantánamo Bay zijn geen Tsjetsjenen

Het Kremlin heeft altijd volgehouden dat de tentakels van Al Qa'ida zich uitstrekken tot in Rusland en dat de strijd van de rebellen in Tsjetsjenië door het terroristennetwerk wordt gefinancierd. Het staatspersbureau Itar-Tass verspreidde eind vorig jaar een bericht dat er zeker honderd Tsjetsjenen in Afghanistan waren gedood en dat er nog eens honderd door de Amerikanen gevangen waren genomen.

De werkelijkheid is gecompliceerder dan de retoriek van het Kremlin. Geen van de drie gevangenen komt uit Tsjetsjenië. Het zijn moslims uit andere republieken, die op zoek naar geloofsonderricht of uit zucht naar avontuur naar Centraal-Azië waren getrokken. Het staat vast dat ze meevochten aan de kant van de Taliban, maar de Amerikanen schijnen hen niet te verdenken van het lidmaatschap van Al Qa'ida.

De Russische autoriteiten zullen de drie niet vervolgen voor terrorisme, maar alleen voor 'deelname aan een gewapende organisatie in het buitenland' en 'illegale grensoverschrijding' - wat hen op niet meer dan acht jaar gevangenis kan komen te staan.

Almaz Sjapirov (31) komt uit Basjkirië aan de Volga. Zijn bekenden omschrijven hem als een diep gelovige moslim, die niet rookt of drinkt, en die meedeed aan wedstrijden koranreciteren. Hij bezocht een koranschool die in 1999 door de autoriteiten werd gesloten omdat Arabische missionarissen er een extremistische variant van de islam zouden onderwijzen.

Ravil Goemarov (40) is een Tataar, die eind jaren negentig opeens zijn baard liet groeien en naar de moskee begon te gaan. Hij verliet zijn vrouw en drie kinderen en kwam via Tadzjikistan terecht in Kabul, waar hij wilde studeren aan de islamitische universiteit. Toen het bombardement begon, nam hij de wapens op om mee te vechten met de Taliban.

Rasoel Koedajev, met twintig jaar de jongste van de drie, kwam veel vaker in de sportschool dan de moskee. Hij was jeugdworstelkampioen van het republiekje Kabardino-Balkarië. Twee jaar geleden vertrok hij naar Kirgizië om worstelprof te worden. Hoe hij in Afghanistan is terechtgekomen, weet niemand.

Er is sinds de val van de Taliban weinig concreet bewijs boven tafel gekomen dat de banden tussen Al Qa'ida en de rebellen in Tsjetsjenië bevestigt. Het lijdt geen enkele twijfel dat de moslimkrijgsheer Hattab op goede voet staat met Bin Laden ('een geleerde en een goed mujahedin'). Of hij ook door Al Qa'ida wordt geholpen met geld en wapens, zoals het Kremlin beweert, is minder duidelijk. Een buitenlandse journalist kocht in Kabul voor vijfhonderd dollar een videotape waarop zowel een speech van Bin Laden als van Hattab was te zien. Mogelijk werd de video gebruikt om in de moslimwereld geld in te zamelen voor de strijd tegen de Russische kafirs.

Sinds de elfde september benadrukt het Kremlin steeds de overeenkomsten tussen Afghanistan en Tsjetsjenië. De VS en Rusland zijn allebei bezig met een 'antiterroristische operatie', is de lijn van president Vladimir Poetin. 'De beruchte terroristenorganisatie Al Qa'ida functioneert in Afghanistan, en het misdadige Taliban-regime verleende hen steun. Iedereen is het ermee eens dat ze moeten worden bestreden. Hetzelfde Al Qa'ida functioneert in Tsjetsjenië onder bescherming van een ander crimineel regime' - dat van de Tsjetsjeense president en krijgsheer Aslan Maschadov.

Poetin legt het verband tussen Afghanistan en Tsjetsjenië om de kritiek te pareren over het optreden van het Russische leger. Mensenrechtenorganisaties beschuldigen de militairen in Tsjetsjenië van afpersing, martelingen en verdwijningen.

Poetins aanpak heeft tot nu toe niet veel succes gehad. 'Het verandert niets aan de kritiek uit het Westen, dat weet dat internationaal terrorisme maar een klein onderdeel vormt van het Tsje tsjeense verzet', zegt de Kaukasus-expert Dmitri Trenin. 'Het steunt net zo goed op terrorisme van eigen bodem, separatisme, banditisme, en het meest van alles op de getergdheid en het lijden van de mensen in Tsjetsjenië.'