Russen onderschatten Oekraïense marine en missen overwicht in de lucht: drie militaire blunders

1. Verlies van de Moskva

Blamage, vernedering, militaire misser van formaat. Deze kwalificaties passeerden donderdag de revue nadat duidelijk was geworden dat een van Ruslands belangrijkste marineschepen, de Moskva, verloren was gegaan. De VS bevestigen, zo meldt The Washington Post, wat Moskou nog altijd niet wil toegeven: dat het vlaggeschip van de Zwarte Zeevloot inderdaad het doelwit is geweest van een Oekraïense aanval.

Het gemak waarmee de Moskva en andere schepen zo dicht bij de Oekraïense kust opereerden, op slechts 100 kilometer, laat nog eens zien hoe de Russen de Oekraïners hebben onderschat. De gehavende Oekraïense marine had geen buitenlandse antischeepsraketten om de kust te verdedigen, moeten de Russen hebben gedacht. En de Oekraïense kruisraket Neptune, die de marine vanaf land kan afvuren en die de Moskva zou hebben geraakt, werd helemaal niet als een bedreiging gezien.

Bovendien beschikte de Zwarte Zeevloot toch over de imposante Moskva, het luchtverdedigingsschip dat andere schepen moest beschermen? ‘De Moskva was in staat om achterover te leunen en een luchtverdediging te creëren voor de rest van de vloot’, aldus marinedeskundige Sidharth Kaushal van de Britse militaire denktank Rusi over de kracht – op papier – van het oorlogsschip. Maar de kruiser, die ook fungeerde als commandoschip voor de militaire operaties van de vloot, kon zichzelf niet eens beschermen. Zelfs niet tegen een beperkte aanval.

Grote gevolgen

De gevolgen van het vergaan van de Moskva zijn groot. Een amfibische landing om de belangrijke havenstad Odessa in te nemen, kunnen de Russen nu wel vergeten. De landingsschepen zijn te kwetsbaar voor een nieuwe Oekraïense aanval. De oorlogsschepen die Rusland tot nu toe inzette om Oekraïne vanuit de Zwarte Zee te bestoken met Kalibr-kruisraketten, moeten nu op grotere afstand opereren om buiten het bereik van de Neptunes te blijven.

Een alternatief is afschieten vanuit de Kaspische Zee, wat ook gebeurde sinds 2015 bij de Russische aanvallen op IS-doelwitten in Syrië. Maar het verlies van het imago van de Moskva, als grote bedreiging op zee, kan Moskou niet compenseren. ‘Deze schepen zullen de Amerikaanse vloot van vliegdekschepen volledig neutraliseren’, zei een Russische admiraal ooit over de Moskva en andere schepen van de Slava-klasse. In het Pentagon zullen ze na donderdag aanzienlijk minder bang zijn voor de Russische marine.

2. Geen overwicht in de lucht

Bij het naderende offensief in Oost-Oekraïne om de Donbas in te nemen, wordt steun vanuit de lucht heel belangrijk. Er zal veel strijd worden geleverd langs een lange frontlijn en op open terrein. ‘De slag om de Donbas zal ons herinneren aan de Tweede Wereldoorlog, met grootschalige operaties, manoeuvres, de betrokkenheid van duizenden tanks, gepantserde voertuigen, vliegtuigen, artillerie’, waarschuwde de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken Dmytro Koeleba onlangs.

Steun van gevechtshelikopters of grondaanvalsvliegtuigen, zoals de Su-24, kunnen de Russische eenheden dan goed gebruiken. Maar de Russische luchtmacht heeft na 51 dagen oorlog nog altijd geen volledige superioriteit in het Oekraïense luchtruim. Wat de VS in onder andere de Golfoorlogen wel voor elkaar kregen – uitschakeling van de vijandelijke luchtmacht en de luchtverdediging in de eerste dagen van de oorlog – krijgt Rusland maar niet voor elkaar.

Ook moeten de Russen voortdurend op hun hoede zijn voor het gevaar van de duizenden luchtdoelraketten, zoals de Stinger, die het Westen heeft geleverd aan Kyiv. Gevolg: de Russische gevechtsvliegtuigen kunnen niet vrijuit opereren. Toepolev-bommenwerpers zijn gedwongen om vanuit Rusland kruisraketten af te vuren.

Luchtverdedigingssysteem

Vorige maand leek het er even op dat de Russen eindelijk de overhand kregen. Het aantal gevechtsmissies steeg van ruim honderd naar zo’n driehonderd. Maar volgens de VS, die met Boeing E-3-waarnemingsvliegtuigen de Russische luchtoperaties in de gaten houden, is het nu weer afgenomen naar het oude, lage niveau. Het lukt de Oekraïense luchtmacht nog altijd om haar MiG-29’s de lucht in te krijgen, ondanks het dodelijke S-400-luchtverdedigingssysteem waarover de Russen beschikken. De Russische gevechtsvliegers moeten constant op hun hoede zijn voor een verouderde variant van dit systeem, de S-300, waarover Oekraïne beschikt.

Tot overmaat van ramp, voor de Russen, heeft Slowakije extra S-300’s toegezegd aan Kyiv. Moskou claimde deze week dat deze S-300-batterijen, waarmee vliegtuigen tot op 200 kilometer kunnen worden neergehaald, bij een luchtaanval waren vernietigd. Maar Slowakije heeft dit ontkend.

3. Zelenski vrijuit laten opereren

Het is een van de grootste raadsels van de Oekraïne-oorlog: waarom heeft het Russische leger de Oekraïense president Volodimir Zelenski vanaf de eerste dag van de oorlog zo vrijuit laten opereren? Met een blitzkrieg-achtige operatie probeerden de Russen in de eerste week van de invasie op te rukken naar Kyiv. Moskou verraste hiermee velen omdat deze invasieoptie, onder andere door militaire deskundigen, niet als het meest waarschijnlijke scenario werd gezien. Veel te riskant, veel te moeilijk.

De Russische generaals dachten daar anders over. Duidelijk was dat Moskou uit was op regimeverandering: Zelenski moest snel plaatsmaken voor een pro-Russische opvolger, waarna de overwinning kon worden uitgeroepen. Met de uitschakeling van Zelenski zou immers het grootste symbool van het Oekraïense verzet zijn verdwenen. Einde oorlog. Zelfs de VS waarschuwden toen dat Kyiv in vier tot vijf dagen kon vallen. Maar de blitzkrieg bleef uit. De Russische opmars stokte.

Een luchtcomponent van deze anti-Zelinskicampagne ontbrak vreemd genoeg. Het presidentiële kantoor in het centrum van Kyiv werd niet het doelwit van een grootschalige luchtaanval. Met de trefzekere Kalibr-kruisraket had het kantoor al in de eerste dagen in de as kunnen worden gelegd, maar ook dit gebeurde niet. Als je bereid bent als invasieleger om complete steden te vernietigen en burgers onder vuur te nemen , waarom laat je dan de man ongemoeid die elke dag zijn leger aanvoert en zijn volk een hart onder de riem steekt?

Symbool van verzet

Gevolg: de Oekraïense president kreeg meer zelfvertrouwen en groeide uit tot een wereldwijd symbool van heldhaftig verzet. Zelenski, die in de eerste dagen nog vreesde voor zijn veiligheid, begon de Russen ook te tarten. Op de twaalfde dag van de invasie sprak hij openlijk de bevolking toe vanuit zijn kantoor. De volgende ochtend zelfs vanuit de binnenplaats. Sindsdien zit de president dagelijks achter zijn bureau en ontvangt hij wereldleiders. Een plotselinge Russische kruisrakettenaanval wordt nu voor onmogelijk gehouden.

Bij de Amerikaanse invasie van Irak in 2003 stonden de VS voor hetzelfde probleem. Vroegtijdige uitschakeling van Saddam Hussein zou een korte oorlog betekenen. Maar president George W. Bush had één probleem: het is Amerikaanse presidenten per presidentieel besluit onmogelijk gemaakt zo’n operatie op touw te zetten. ‘Geen enkele werknemer van de regering van de VS mag zich bezighouden met politieke moorden of samenzweren om politieke moorden te plegen’, bepaalde president Ford in 1975 in Executive Order 11905. Aanleiding was een Congres-onderzoek naar de betrokkenheid van CIA bij moordplannen tegen onder anderen Fidel Castro.

Dit weerhield de regering-Bush er niet van om de talloze paleizen van de Iraakse president te bestoken bij het begin van de invasie. De paleizen zouden worden gebruikt als militaire commandocentra en waren daarom, aldus Washington, een legitiem militair doel. Nabij Zelenski huizen ook de hoogste Oekraïense generaals. De vraag waarom de Russen niet het Amerikaanse voorbeeld hebben gevolgd en zich zo terughoudend hebben opgesteld als het om Zelenski ging, blijft onbeantwoord.