Rusland praat met de Taliban, maar stuurt wel vast tanks naar de grens

In 2018 was het een buitengewoon tafereel: Sergej Lavrov, de Russische minister van Buitenlandse Zaken, die in een Moskous vijfsterrenhotel de handen schudde van vertegenwoordigers van een in Rusland verboden, terroristische organisatie. Inmiddels zijn publiekelijke bezoeken van de Taliban aan de Russische hoofdstad routine. Twee weken geleden liep Abdul Ghani Baradar, een van de oprichters van de Taliban, met een delegatie een stalinistische wolkenkrabber in het centrum van Moskou binnen. ‘We hebben uitstekende banden met Rusland’, zei een van de Taliban-leden.

Rusland heeft de afgelopen jaren geanticipeerd op het vertrek van de VS en de Navo-landen uit Afghanistan door te investeren in betrekkingen met de belangrijkste Afghaanse machtsblokken, waaronder de nu snel oprukkende Taliban.

‘Reëel gevaar’

Het Kremlin beschouwt de geweldsescalatie in Afghanistan als een ernstige veiligheidsdreiging voor de eigen regio. De ‘mislukte missie’ en ‘gehaaste terugtrekking’ van westerse troepen heeft niet alleen geleid tot ‘een snelle verslechtering’ van de situatie in Afghanistan zelf, zei Lavrov vorige week. ‘Er bestaat een reëel gevaar dat de instabiliteit overslaat naar buurlanden.’

Met die buurlanden doelt Lavrov op landen ten noorden van Afghanistan: voormalige Sovjet-republieken die nauwe banden hebben met Moskou. In eerste instantie Oezbekistan en Tadzjikistan, waar Rusland een militaire basis heeft. Ruslands vrees is dat toenemend geweld in Afghanistan leidt tot massale vluchtelingenstromen naar deze landen, waardoor er ook extremisten de grens over kunnen komen. Meer dan duizend Afghaanse soldaten vluchtten deze maand al naar Tadzjikistan na gevechten met Talibanstrijders

Dat Rusland de dreiging serieus neemt, blijkt ook uit militaire stappen in Centraal-Azië. Duizend Russische militairen oefenden vorige week in Tadzjikistan, dat zelf maar liefst 20 duizend reservisten opriep om de grens met Afghanistan te bewaken. Rusland versterkte tevens zijn militaire basis in het land en heeft tanks op weg gestuurd naar de Afghaanse grens voor gezamenlijke oefeningen met de legers van Tadzjikistan en Oezbekistan.

‘Voorlopig positieve factor’

Ondertussen probeert Rusland op goede voet te blijven staan met de Taliban. President Poetins Afghanistan-gezant Zamir Kaboelov zei dinsdag dat de Taliban ‘voorlopig een positieve factor’ is voor de veiligheid van Centraal-Azië. De Taliban zou volgens Kaboelov vijandig staan tegenover extremistische groeperingen met internationale ambities.

Tijdens het recentste bezoek van de Taliban aan Moskou probeerde de delegatie de Russen gerust te stellen alleen binnenlandse ambities te hebben en terroristen te bestrijden. ‘We zullen er alles aan doen om te voorkomen dat Islamitische Staat in Afghanistan opereert’, zei de woordvoerder van Taliban-delegatie. ‘Ons grondgebied zal nooit gebruikt worden tegen buurlanden.’

Maar analisten vrezen dat Afghanistan onder de Taliban weer een bolwerk wordt voor groeperingen zoals IS. Voor de westerse invasie in 2001 bood de Taliban immers ook onderdak aan Al Qaida. Dergelijke terroristische organisaties hebben bewezen een grote aantrekkingskracht uit te oefenen in delen van Rusland en Centraal-Azië: de Russische Kaukasus, Oezbekistan en Tadzjikistan behoorden tot de belangrijkste leveranciers van IS-strijders. En net als westerse landen leed Rusland de afgelopen decennia zwaar onder terroristische aanslagen.

Het Russische belang in Afghanistan komt daarom voor een groot deel overeen met het belang van de VS en de Navo: voorkomen dat Afghanistan weer afglijdt naar een terroristenbroedplaats. Maar Rusland wil wel af van westerse militaire aanwezigheid in de regio. Zo blokkeert Moskou nieuwe Amerikaanse bases in Centraal-Azië, waarmee de VS een luchtoffensief zouden kunnen doorzetten in Afghanistan. Poetin ziet Centraal-Azië als een Russische achtertuin en voelde zich in 2002 bedonderd door het Amerikaanse besluit om een aanvankelijk tijdelijke vliegbasis in Kirgizië te veranderen in een permanente basis – de VS vertrokken er pas in 2014 na druk uit Moskou.

Nieuwe permanente aanwezigheid van het Amerikaanse leger in Centraal-Azië is ‘onacceptabel’, aldus Sergej Rjabkov, Ruslands plaatsvervangend minister van Buitenlandse Zaken. Russische media stellen dat Poetin vorige maand Biden een aanbod gedaan heeft dat de nieuwe verhoudingen duidelijk maakt: willen de Amerikanen inlichtingenoperaties met drones uitvoeren in Afghanistan, dan mogen ze gebruik maken van aanwezige bases in Tadzjikistan en Kirgizië – Russische bases.