Rusland en NAVO interpreteren plechtigheid in Franse hoofdstad verschillend; Moskou beschouwt uitbreiding als eenmalig

Van onze correspondent

Bert Lanting

MOSKOU

Na maandenlang touwtrekken zetten de leiders van de NAVO-landen en de Russische president Jeltsin vandaag in Parijs hun handtekeningen onder een samenwerkingsakkoord tussen het bondgenootschap en Rusland. Over de betekenis van de plechtigheid lopen de opvattingen sterk uiteen.

De NAVO-landen vatten het akkoord - heimelijk - vooral op als een signaal dat de uitbreiding van het bondgenootschap eindelijk kan beginnen. Maar Rusland lijkt het juist te beschouwen als het startschot voor een nieuw offensief tegen verdere uitbreiding van de NAVO.

Nog voor hij naar Parijs vertrok voor de ondertekening van het 'stichtingsakkoord' waarschuwde president Jeltsin dat Moskou zich nooit zou neerleggen bij de opname van voormalige Sovjet-republieken (lees: de Baltische Staten en Oekraïne) in het bondgenootschap. 'Dat zou de betrekkingen tussen Rusland en de NAVO totaal ondermijnen.' Minister van Buitenlandse Zaken Primakov had eerder al laten weten dat het akkoord dat hij deze maand met NAVO-secretaris-generaal Solana sloot dan op losse schroeven zal komen te staan.

De Russische dreigementen zijn ongetwijfeld deels bedoeld als vuurwerk voor de nationalistische en communistische oppositie in het parlement, die klaagt dat Jeltsin de belangen van Rusland heeft verkwanseld en door de knieën is gegaan voor de expansiedrift van de NAVO. De ondertekingsplechtigheid in Parijs wordt door hen gezien als een vernedering voor het ooit zo machtige Rusland.

Volgens Sergej Oznobysjev, directeur van het Instituut voor Stategische Analyses in Moskou en een fervent tegenstander van de uitbreidingsplannen van de NAVO, betekent het akkoord echter allerminst een capitulatie van Rusland. Volgens hem heeft Moskou het maximale uit de onderhandelingen met het bondgenootschap gehaald.

De eerste ronde van de uitbreiding van de NAVO viel toch niet meer tegen te houden. Het ging er slechts om de militair-strategische en de politieke schade zoveel te beperken en daarin is Moskou volgens Oznobysjev heel aardig geslaagd.

Allereerst heeft Moskou de toezegging gekregen dat er geen extra troepen en kernwapens op het grondgebied van de nieuwe lidstaten zullen worden gestationeerd. Brussel heeft verder beloofd dat het in de nieuwe NAVO-landen ook geen infrastructuur voor kernwapens zal aanleggen of gebruik zal maken van de oude installaties van het voormalige Warschau Pact.

'Daarmee heeft de NAVO een groot deel van de zorgen van de Russen weggenomen', zegt Osnobysjev. Rusland heeft verder een belangrijke concessie op het gebied van de conventionele bewapening weten binnen te halen: het mag nu meer troepen in de noordelijke Kaukasus legeren dan aanvankelijk onder het CFE-akkoord was toegestaan. Maar Oznobysjev moet erkennen dat Rusland er niet in geslaagd is zijn voornaamste eis af te dwingen: de belofte dat de uitbreiding van het bondgenootschap beperkt blijft tot de toelating van Polen, Tsjechië en Hongarije.

Het belangrijkste is volgens Oznobysjev echter dat er een mechanisme is ontworpen voor echte samenwerking tussen de NAVO en Rusland. In de 'stichtingsakte' die de betrekkingen tussen de twee partijen regelt - een verdrag mag het niet heten, omdat de NAVO niet zover wil gaan - is afgesproken dat Rusland en de NAVO regelmatig overleg zullen voeren over veiligheidsvraagstukken, de strijd tegen het terrorisme en tegen drugs.

Die kwesties zullen aan de orde komen in de Gemeenschappelijke Raad, die gaat bestaan uit de secretaris-generaal van de NAVO, een vertegenwoordiger van Rusland en een vertegenwoordiger van een van de NAVO-landen. In het akkoord staat uitdrukkelijk dat die regeling geen van beide partijen een veto over het beleid van de ander geeft, maar dat belette Jeltsin niet zijn volk opgewekt te melden dat de NAVO voortaan geen besluiten tegen de zin van Moskou kan nemen.

'Rusland hecht veel meer belang aan de Gemeenschappelijke Raad dan de NAVO-landen. Dat zou op den duur wel eens problemen kunnen veroorzaken', waarschuwt een westerse diplomaat in Moskou.

Oznobysjev beseft dat de afspraken over de samenwerking in de Gemeenschappelijke Raad Rusland geen veto geven over belangrijke kwesties zoals de verdere uitbreiding van de NAVO, maar hij verwacht wel dat het Westen zich nu Rusland zich zo coöperatief heeft opgesteld, meer zal aantrekken van de Russische bezwaren.

'Als de NAVO het akkoord opvat als een teken dat Moskou het groene licht geeft voor de uitbreiding van het bondgenootschap, is dat een gevaarlijke misrekening', waarschuwt hij. Volgens hem heeft Rusland zich diplomatiek gesproken op de tweede verdedigingslinie teruggetrokken, maar moet het verzet tegen de toelating van de Baltische staten of Oekraïne in de NAVO niet worden onderschat.

De kwestie van een eventueel NAVO-lidmaatschap van Oekraïne of de Baltische landen ligt vooral zo gevoelig bij Moskou wegens de grote Russische gemeenschappen die in die landen wonen. In Letland is zelfs bijna de helft van de bevolking van Russische afkomst.

'Moskou kan het niet verdragen dat al die etnische Russen opeens in het andere kamp terecht zullen komen', zegt de westerse diplomaat. Volgens hem maakt Moskou zich vooral zorgen over de opstelling van Oekraïne (waar twaalf miljoen Russen wonen op een bevolking van vijftig miljoen).

Om Rusland niet voor het hoofd te stoten heeft Oekraïne nooit om het NAVO-lidmaatschap gevraagd. Maar Kiev onderhandelt wel druk met de NAVO over een 'speciale relatie' die zou moeten worden beklonken op de NAVO-vergadering in Madrid in juli waar bekendgemaakt zal worden welke landen bij de NAVO mogen. 'Rusland is doodsbenauwd dat die relatie in de praktijk meer gewicht zal krijgen dan zijn banden met de NAVO'.