Rusland en China zetten met samenwerking de VS en het Westen onder druk

Een gezamenlijk ruimtestation op de maan, steeds grotere militaire oefeningen van Chinese en Russische legers, en Moskou en Beijing bezigen letterlijk dezelfde anti-westerse retoriek. Het lijkt erop alsof de twee autoritaire grootmachten slechts één stap verwijderd zijn van een heuse militaire alliantie. Dat zou een verandering van historische proporties zijn.

Beijing heeft slechts één bondgenoot, Noord-Korea, verder doet China niet aan allianties. In plaats van zich vast te pinnen op verplichtingen aan militaire bondgenoten werkt Beijing met partnerschappen, die desnoods worden opgetuigd tot bijna-allianties. Rusland, dat een eigen bondgenootschap van voormalige Sovjet-staten leidt, heeft China op militair terrein zeker niet nodig.

Toch wordt, vooral vanuit Rusland, gezinspeeld op een alliantie. De Russische president Vladimir Poetin flirt er al langer mee, Beijing reageert steeds enthousiaster. De Chinese ambassadeur in Moskou, Zhang Hanhui, verzekerde Rusland onlangs van ‘rugdekking’ bij het verzet tegen Amerikaanse pogingen de speelruimte van Rusland en China in te perken. Zo expliciet was China niet eerder.

Autoritair monsterverbond

Voor het Westen is een nieuw autoritair monsterverbond een schrikbeeld. Zo’n machtsblok kan de Amerikanen uitputten in een strijd op twee fronten. Rusland zet dan druk in het westen, aan de grenzen met Europa. Als de VS daar hun handen vol hebben, kan China in het oosten een tweede front openen met een invasie van Taiwan, of schermutselingen met Japan. De VS kunnen onmogelijk met twee grootmachten tegelijk conflicten uitvechten.

‘Lang dacht ik dat Poetin blufte met een Chinees bondgenootschap, nu lijkt het menens. De huidige spanning rond Oekraïne is een voorbode van zo'n tweefrontenscenario’, aldus Artjom Loekin. Deze specialist in Russisch-Chinese betrekkingen van de Federale Universiteit van Vladivostok heeft zelfs de Amerikaanse dollars op zijn spaarrekening omgewisseld voor Chinese renminbi, omdat hij er rekening mee houdt dat de alliantie binnen enkele jaren een feit is.

China, dat uit angst de Amerikanen op de kast te jagen tot 2018 niet warmliep voor een alliantie met Rusland, heeft inmiddels de hoop laten varen dat de rivaliteit met de VS tijdelijk is. Na Trumps handelsoorlog smeedde Biden immers een anti-Chinees defensiepact in Azië. Onder toenemende Amerikaanse druk speelt Beijing Poetins spelletje mee, in de hoop dat Biden door de dreiging van een Russisch-Chinese alliantie inbindt. Er gaat geen maand voorbij zonder aankondiging van nieuwe samenwerking tussen Rusland en China, of het nu het bouwen van een ruimtestation is of een gedeelde visie op Afghanistan.

In autoritaire normen komen Moskou en Beijing samen

Politiek zitten ze helemaal op één lijn, zegt Natasha Kuhrt, specialist Verre Oosten aan het Londense Kings College. ‘Hoe ze volksprotesten neerslaan, hoe ze het internet controleren: in autoritaire normen komen Moskou en Beijing samen.’

Een andere overeenkomst is het verlangen van beide landen om door Washington met respect te worden bejegend als een gelijkwaardige grootmacht, in plaats van als een rivaal die klein gehouden moet worden. Een Russisch-Chinese alliantie tegen de Amerikaanse democratische bondgenootschappen in Europa en Azië lijkt dus logisch, zeker bezien door het prisma van een Nieuwe Koude Oorlog. De vraag is of het er echt van komt.

Kuhrt ziet meer bezwaren dan voordelen. ‘China wil niet worden meegezogen in Poetins militaire avonturen, zoals de interventie in Kazachstan of een Krimoorlog. Rusland heeft weinig zin China te helpen bij territoriale conflicten met bevriende landen zoals India of Vietnam,’ aldus Kuhrt.

Drie eerdere allianties zijn mislukt

Naast de tegenzin om verwikkeld te raken in elkaars conflicten speelt de erfenis van drie eerdere, desastreus verlopen Chinees-Russische allianties. Die bondgenootschappen eindigden in ruzie, oorlogsdreiging en sporadisch bloedvergieten. Vóór de Chinese revolutie in 1949 misbruikte Rusland twee keer een alliantie voor gebiedsuitbreiding in het noordoosten van China.

De derde alliantie berustte op socialistische solidariteit. Moskou probeerde in de jaren vijftig van de vorige eeuw China met behulp van leningen en adviseurs te modelleren naar Sovjet-voorbeeld. Dat beviel China’s revolutionaire leider Mao Zedong niet: hij wilde wel Russische ontwikkelingshulp en technologie voor een atoombom, maar ideologisch trok hij zijn eigen plan. ‘Als ik zeg dat we van de Sovjet-Unie moeten leren, bedoel ik niet dat we van ze moeten leren pissen en schijten’, zou Mao Zedong tegen zijn lijfarts hebben gefoeterd. In 1960 haalde Moskou zijn adviseurs terug toen de ergernissen uitbarstten in ideologische tweespalt. Voortaan stonden de socialistische reuzen op voet van oorlog met elkaar.

Moskou wil niet afhankelijk worden, Beijing is behoedzaam

Pas in de jaren tachtig leerden Moskou en Beijing hun rancune en wantrouwen langzaamaan te hanteren: maar vrienden werden ze nooit. Nu de rollen op economisch gebied zijn omgedraaid, is Rusland beducht om afhankelijk te worden van China. ‘We willen projecten op het gebied van infrastructuur en energie, maar niet op Chinese voorwaarden. Chinezen willen volledige controle, Russen ook. Daardoor komt samenwerking vaak niet van de grond’, aldus Loekin. Rusland blijft echter leverancier van grondstoffen tot Moskou zijn economische ondergeschiktheid aan China accepteert. Het zal even duren voordat de Russische trots opzij is gezet.

Ook Beijing blijft behoedzaam. Stel dat zo’n alliantie weer mislukt, dan is al het werk om tot betere betrekkingen te komen met de noorderbuur voor niets geweest. China heeft voorlopig meer baat bij de dreiging die uitgaat van de suggestie dat Rusland en China op het punt staan de handen ineen te slaan, dan van een daadwerkelijke alliantie. Kuhrt: ‘China hoopt dat het idee alleen al Washington ervan weerhoudt de druk op China op te voeren. Is die alliantie een feit, dan zitten Rusland en China aan elkaar vast en zijn alle kansen op normale relaties met de VS verkeken.’