Rotterdam moet een nieuw icoon krijgen, en dan wel in het achtergestelde Zuid. Is dat haalbaar?

Rotterdam moet een Cultuurcampus krijgen voor kennis, cultuur en toerisme. En dan wel ‘op Zuid’, want dat gebied verdient een inhaalslag. Hoe realistisch is dat plan?

Kan een cultureel icoon van internationale allure het achtergestelde Rotterdam Zuid helpen opstoten in de vaart der volkeren? Wel volgens een driemanschap dat in opdracht van het Rotterdamse stadsbestuur een advies heeft geschreven over een ‘Cultuurcampus’. Met onderwijsfaciliteiten voor 2.500 studenten en een half miljoen bezoekers moet het gebouw van 50.000 vierkante meter wedijveren met de Euromast, het Centraal Station en de Markthal.

De ‘Cultuurcampus’ moet in het Rotterdam bezuiden de Willems- en Erasmusbrug kennis, cultuur en toerisme bundelen. ‘Dit is geen ronkende taal, dit is echt iets wat we willen en kunnen bereiken’, zegt Wilma Franchimon, die aan het hoofd staat van Codarts, de Rotterdamse hogeschool die dansers, musici en circusartiesten opleidt. Ze schreef het advies met directeur Theo Kemperman van de Bibliotheek Rotterdam en Marco Pastors, directeur van het Nationaal Programma Rotterdam Zuid.

Dat nationale reddingsprogramma probeert sinds 2011 ‘op Zuid’ (200 duizend inwoners) achterstanden weg te werken op het gebied van onderwijs, werk en wonen. Vorig jaar is cultuur als speerpunt aan het Nationaal Programma toegevoegd.

Zuid verdient ook een culturele inhaalslag, vindt het ‘driemanschap’ achter het advies voor de Cultuurcampus. Slechts 14 van de 86 culturele instellingen met gemeentelijke subsidie zitten ten zuiden van de Nieuwe Maas. Van de 80,5 miljoen euro cultuurplansubsidie gaat slecht 8,5 procent naar Zuid.

Onderwijsbudget

Toch wordt de Cultuurcampus niet geschraagd door cultuurgeld, maar door onderwijsbudgetten, zegt Wilma Franchimon. ‘De Erasmus Universiteit en de Rotterdamse hogescholen onderzoeken allemaal waar ze op Zuid kunnen uitbreiden. Dat is een groot voordeel, want het hoger onderwijs heeft budget voor huisvesting en voor een deel van de exploitatie. Dat maakt ons plan gemakkelijker te realiseren dan wanneer het uit de cultuurbudgetten zou moeten komen.’

Naar verwachting 2.500 studenten kunnen in de Cultuurcampus een plek krijgen voor onderwijs. Het gebouw gaat naar schatting 300 miljoen euro kosten. ‘We gaan geen hutje neerzetten’, zegt Franchimon. ‘En het wordt dus geen exclusief onderwijsgebouw, het wordt een iconisch gebouw voor onderwijs, voorstellingen, debatten en optredens.’

Het idee voor de Cultuurcampus komt niet uit de lucht vallen. In 2016 pleitte de Tweede Kamer in een motie ook al voor een ‘ambitieus en vooruitstrevend cultureel instituut’ op Zuid. Dat werd later Nationaal Cultureel Wetenschappelijk Instituut (NCWI) gedoopt.

Maar hoe realistisch is het plan voor een Cultuurcampus? ‘Ik gun Rotterdam-Zuid een cultuurcampus, maar voor wie doe je het precies?’, zegt Wim Pijbes, zelf niet betrokken bij het project. De oud-directeur van het Rijksmuseum en de Kunsthal pompt als directeur van de filantropische stichting Droom en Daad tientallen miljoenen in de Rotterdamse cultuursector. ‘Is de campus bedoeld voor de inwoners van Zuid, voor de toeristen, de studenten? Als je voor iedereen bouwt, bouw je voor niemand.’

‘Boerderij op eerste verdieping’

De bewoners moeten het omarmen, de rest is volgens Pijbes bijzaak. ‘Het laatste wat je wil, is ‘een boerderij op de eerste verdieping’: een gebouw dat aan alle wensen en eisen voldoet, maar in de praktijk niet werkt.’ Toch beaamt hij dat een iconisch gebouw zeker een verschil kan maken. Hij wijst op drie Rotterdamse architecten die ‘fantastische publieke gebouwen’ hebben ontworpen waar zowel inwoners als toeristen massaal de weg naar vinden: de bibliotheken van Winy Maas in Tianjin (China), Rem Koolhaas in Doha (Qatar) en Seattle (VS) en Francine Houben in Birmingham. ‘Begin ook op Zuid met lezen en schrijven, met taal.’

De Cultuurcampus zal geen ufo worden die ‘op Zuid’ landt, bezweert Wilma Franchimon. ‘De wijkbewoners moeten het omarmen. Hun kinderen moeten hier naar voorstellingen kunnen en naar het hoger onderwijs gaan. Dat verlaagt de drempel voor cultuur en hoger onderwijs.’

Ze wil niet wachten op een bouwput of eerste steen in 2025, maar ‘liefst gisteren’ al een eerste concrete stap zetten. In de buurt van Ahoy, op de plek waar de Maastunnel boven de grond komt of in en om de Maassilo, nu al een culturele hotspot. ‘We zouden daar containers kunnen neerzetten als voorlopige locatie en dan gaan groeien.’

Inspiratiebronnen voor Cultuurcampus Rotterdam

Het MuCEM in Marseille staat sinds 2013 op een golfbreker aan de de oude haven van Marseille. Het Musée des Civilisations de l’Europe et de la Méditerrannée vormt een scherp contrast met het oude fort Saint-Jean.

The Silo in Kaapstad herbergt het Zeitz MOCAA-museum voor hedendaagse Afrikaanse kunst en een vijfsterrenhotel met een prachtig dakterras. Sinds 2017 gevestigd in een opengewerkte graansilo, vergelijkbaar met de Maassilo in Rotterdam.

De LocHal in Tilburg kreeg dit jaar 5 sterren van de Volkskrant voor de transformatie van een voormalige locomotiefhal. Een transparant gebouw met bibliotheek, werkruimte, kantoren en een restaurant.

_{Waar interessante en spraakmakende verhalen online en in de krant ophouden, gaat het Volkskrantgeluid verder. Wat is een zwart gat precies? En hoe gaat het eraan toe in tbs-klinieken? Onze verhalenmakers leggen het uit.}