Rijksbouwmeester verwijt zichzelf gebrek aan openheid over renovatie Binnenhof

Coördinerend architecten van de renovatie Liesbeth van der Pol en Ellen van Loon wordt ‘grootheidswaanzin’ verweten. Mogelijk wordt vandaag een motie ingediend om Van Loon de laan uit te sturen. Alkemade zelf werd vorige week in een artikel in het AD beschuldigd van ‘vriendjespolitiek’ omdat een van de architecten aan wie de opdracht werd gegund – Ellen van Loon – werkt bij OMA. Dat is het bureau waar Alkemade zelf ooit partner was. De rijksbouwmeester, die gebonden is aan geheimhouding, gaat voor het eerst in op het chaotische beeld dat is ontstaan. ‘Ook omdat ik als rijksbouwmeester onvoorwaardelijk sta voor de architecten die eraan werken’.

Aanwijzingen dat de renovatie van het Binnenhof complex zou worden, had Alkemade tevoren genoeg. Dit is geen verbouwing waarbij een ‘veredelde aannemer’ volstaat, zegt hij. ‘De grootste bedreiging is de gebrekkige brandveiligheid in met name de monumentale delen van het Binnenhof. Bij brand is tijdige evacuatie van mensen mogelijk, maar het monument loopt risico op onherstelbare schade door het ontbreken van een adequate brandcompartimentering. Bij de laatste verbouwing in 1992 is dat niet aangepakt.’

Veilig en modern

Om het Binnenhof brandveilig te maken, moet fors worden ingegrepen. ‘Enerzijds is er de politieke wens om zo min mogelijk te veranderen, terwijl alleen al de brandcompartimentering noodzaakt om ook in de gebouwstructuur in te grijpen.’ Nog zo’n complexe factor is dat het gebouw nog niet is aangepast aan de 21ste eeuw. Er moet rekening worden gehouden met een mogelijke terreurdreiging en de noodzaak van snelle dataverbindingen. ‘Alle installaties moeten worden vervangen om van het Binnenhof een veilige en moderne plek te maken voor werknemers en bezoekers. Waterleidingen, elektra, databekabeling, alles moet op de schop.’

Het Binnenhof is bovendien niet zomaar een kantoor. ‘Het gaat om het centrum van onze democratie: een eeuwenoud rijksmonument, waaraan steeds bouwdelen zijn toegevoegd en veelvuldig is verbouwd’. Een complexe structuur met een enorme variëteit aan ruimtes en architectuurstijlen. Dit samengaan van verschillen past volgens Alkemade ‘als een handschoen om de Nederlandse identiteit.’

Die ‘historische meerstemmigheid’ van het Binnenhof moeten we koesteren, vindt Alkemade. Hij heeft daarom geadviseerd om – naast twee bureaus voor de tijdelijke huisvesting – met een team van tien architectenbureaus te werken, die zich ieder op een deel van het complex richten, om recht te doen aan de geschiedenis en bouwstijl.

Ellen van Loon

Onder hen zijn oud-collega Ellen Van Loon. Of hij zich achteraf realiseert dat hij zich kwetsbaar maakte door toe te staan dat een bekende coördinerend architect werd van de renovatie? ‘Ik ben al meer dan tien jaar weg bij OMA, ik heb er geen financiële of andere banden meer. Ik ken veel Nederlandse architecten, zit in jury’s bij allerlei architectenselecties. Dus de kans dat ik iemand ken is groot. Bovendien beslis ik als rijksbouwmeester nooit in mijn eentje.’

Hij vindt OMA, bekend van spectaculaire ontwerpen als wolkenkrabber de Rotterdam, de logische keuze voor de ‘sobere en doelmatige’ verbouwing die het parlement wenst. ‘Het bureau heeft veel ervaring met logistiek ingewikkelde klussen en infrastructuur, en weet functies slim te ordenen.’

Toch vielen de plannen van Ellen van Loon in verkeerde aarde bij veel politici. De voorgestelde tropische tuin met palmbomen en het verplaatsen van een deel van de vergaderzalen zouden niet aansluiten bij de gewenste sobere verbouwing. Afgelopen week kwam staatssecretaris Knops tegemoet aan de wens van veel Kamerleden om architect Pi de Bruijn een hoofdrol te geven bij de renovatie van het Binnenhof. De Bruijn ontwierp in de jaren tachtig van de vorige eeuw de nieuwbouw van de Tweede Kamer. Hij mag nu ook een plan maken voor de renovatie van het gebouw. Naast Van Loon dus.

De onvrede van de Kamer steekt Alkemade. ‘Het werk van architecten is uiteraard nooit boven kritiek verheven. Kritiek en dialoog zijn essentiële onderdelen van het ontwerpproces, maar ik wil benadrukken dat beide architecten hier uitstekend werk hebben geleverd.’ Met Pi de Bruijn voert hij al sinds 2015 gesprekken over diens rol in de verbouwing. ‘Het is vaak een goed idee om bureaus te laten samenwerken’, zegt Alkemade. Maar De Bruijn en Van Loon ‘botsen qua inzicht en karakter’.

Sober en doelmatig is niet hetzelfde als ‘niets veranderen’, vindt hij. ‘Je moet het Binnenhof voorbereiden op de komende dertig jaar. De architecten zijn contractueel gebonden aan een vergaand programma van eisen dat mede door de gebruikers is opgesteld.’ Bovendien vindt Alkemade, ‘zoveel belastinggeld vertimmeren en dan verandering categorisch afwijzen heeft niets met sober en doelmatig te maken. Het is een uit angst geboren vorm van verspilling.’

Kritiek

Heeft Van Loon haar hand niet overspeeld met haar plan voor een XL-vergaderzaal en die tropische tuin? ‘Dat eerste stond gewoon in het programma van eisen: onderzoek de mogelijkheden voor een extra grote commissiezaal. De overkapte buitenruimte betreft een ontwerpvariant die voortkomt uit studies naar de oorspronkelijke structuur van het complex. De tuin maakt zichtbaar waar ooit een gracht rond het Binnenhof lag, maar waar nu vooral loze ruimtes zijn. Hij past binnen het budget, en van groen is bekend dat het een positieve uitwerking heeft op de gezondheid.’

De kritiek van politici is inmiddels zo groot dat de vraag zich opdringt of architect Van Loon nog kan aanblijven. En kan De Bruijn haar als kapitein naast zich dulden? ‘Los daarvan hebben de gebruikers van het gebouw bij het Kamerdebat afgelopen woensdag gezegd dat zij geen vertrouwen hebben in OMA. Als dat vertrouwen niet wordt hersteld, heeft blijven geen zin.’

De rijksbouwmeester verwijt zichzelf een gebrek aan communicatie. ‘Ik heb me steeds gericht op de architectonische kwaliteit – en het bouwkundige deel vordert ook goed. Te gemakkelijk heb ik gedacht dat mensen de tekeningen en onderliggende stukken wel begrijpen. Fragmenten daaruit zijn nu een eigen verhaal gaan leiden. Binnen de grenzen van de geheimhouding had ik meer kunnen uitleggen.’